سخت كوشى اهل بيت در عبادت

امام باقر عليه السلام: پيامبر اكرم در آن شبى كه بايد نزد عائشه مى بود، در كنار او به سر مى بُرد. عائشه عرض كرد: يا رسول اللّه ! چرا خود را خسته مى كنى، در حالى كه خداوند، گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است؟ حضرت صلي الله عليه و آله فرمود: اى عائشه، آيا نبايد بنده اى شكرگزار باشم؟! امام باقر عليه السلاممى فرمايد: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله بر سر انگشتان پايش مى ايستاد كه خداوند اين آيه را نازل فرمود: «طه، ما قرآن را بر تو نازل نكرديم تا در رنج افتى» .

عائشه: پيامبر صلي الله عليه و آله آن قدر شب زنده دارى كرد تا دو پايش ورم كرد. به او عرض كردم: يا رسول اللّه !، چرا چنين مى كنى در حالى كه خداوند گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است؟ فرمود: آيا دوست نداشته باشم كه بنده اى شكرگزار گردم؟!

بكر بن عبداللّه : عمر بن خطاب بر پيامبر وارد شد، در حالى كه حضرت صلي الله عليه و آله بيمار بود ـ يا گفت: تبدار بود ـ عمر عرض كرد: يا رسول اللّه ! چه بيمارى سختى دارى! حضرت صلي الله عليه و آله فرمود: اين مانع از آن نشد كه در شب، سى سوره از قرآن تلاوت كردم كه هفت سوره طوال در آن بود. عمر عرض كرد: يا رسول اللّه ! خداوند گناهان گذشته و آينده تو را آمرزيده است و تو چنين خود را به سختى مى افكنى؟! فرمود: اى عمر! آيا نبايد بنده اى شكرگزار باشم؟!

امام صادق عليه السلام: پيامبر خدا صلي الله عليه و آله دو برابر نماز واجب، نماز نافله مى گزارد.

عائشه : پيامبر خدا صلي الله عليه و آله شبى طولانى را ايستاده و شبى طولانى را نشسته، نماز مى گزارد.

عائشه : از هنگامى كه خداوند فرمود: «شب را زنده بدار مگر اندكى را»، پيامبر صلي الله عليه و آله شبها كم مى خوابيد.

عائشه : پيامبر صلي الله عليه و آله در هر حال به ياد خدا بود.

امام على عليه السلام: فاطمه عليهاالسلام نزد پيامبر صلي الله عليه و آله رفت تا از او خدمتكارى بخواهد. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: آيا آن چه را براى تو بهتر است، به آگاهى تو برسانم؟ هنگام خوابيدن، سى و سه بار «سبحان اللّه » بگو و سى و سه بار «الحمدللّه » بگو و سى و چهار بار «اللّه اكبر». من هنوز آن را ترك نكرده ام. پرسيدند: حتّى در شب صفّين. فرمود: حتّى در شب صفّين.

عروة بن الزبير: در مسجد رسول اللّه صلي الله عليه و آله نشسته بوديم و درباره كارهاى اهل بدر وبيعت رضوان سخن مى گفتيم. ابوالدرداء گفت: اى جماعت! آيا كسى را به شما معرفى بكنم كه داراييش از همه كمتر وپاكدامنى اش از همه بيشتر ودرعبادت از همه سخت كوش تر است؟ گفتند: او كيست؟ گفت: على بن ابى طالب.

حبّة العرنى: در حالى كه من و نوف در حياط دار الخلافه خوابيده بوديم در باقيمانده شب، امير المؤمنين عليه السلام را ديديم كه چون شيدايى، دستش را بر ديوار نهاده بود و مى فرمود: «همانا در آفرينش آسمانها و زمين...» تا پايان آيه. او مى گويد: حضرت عليه السلام سپس اين آيات را چنان تلاوت مى كرد و مى گذشت كه گويى هوش از سرش پريده است. آن گاه فرمود: اى حبّه! خوابى يا بيدار؟ عرض كردم: بيدار، تو كه چنين مى كنى ديگر ما بايد چه كنيم؟! حبّه مى گويد: حضرت عليه السلام ديده برهم نهاد وگريست، سپس فرمود: اى حبّه! خداوند جايگاهى دارد و ما در برابر او، جايگاهى داريم كه چيزى از اعمال ما بر او پنهان نمى مانَد. اى حبّه! خداوند از رگ گردن به من و تو نزديكتر است. اى حبّه! هرگز چيزى من و تو را در برابر خدا پنهان نمى كند. سپس فرمود: اى نوف! تو خواب هستى؟ گفت: خير يا امير المؤمنين، من خواب نيستم وامشب فراوان گريسته ام. حضرت عليه السلام فرمود: اى نوف! اگر امشب از هراس خدا گريسته باشى، چشمت فردا روز در برابر خداوند عزّوجل روشن باشد. اى نوف! قطره اى اشك از ترس خدا، از ديده كسى فرو نمى غلطد مگر آن كه درياهايى از آتش را فرو نشانَد. اى نوف، منزلت هيچ كس نزد خدا، از كسى بيشتر نيست كه از هراس خدا بگريد و براى خدا دوست بدارد و در راه خدا كينه ورزد اى نوف، هر كس در راه خدا محبّت ورزد چيزى را بر محبّت او ترجيح ندهد و هر كس در راه خدا كينه ورزد خيرى به كينه توزان او نرسد، در اين هنگام است كه حقايق ايمان را به كمال رسانده ايد. امام عليه السلام سپس آن دو را پند و اندرز داد و در پايان سخن فرمود: از خدا ترسان باشيد كه شما را بيم دادم، سپس در حالى كه مى گذشت فرمود: اى كاش مى دانستم كه در غفلتهاى خويش تو از من روى برتافته اى يا بر من مى نگرى؟ و اى كاش در خواب طولانى و كمىِ سپاسگزارى ام نسبت به نعمتهاى تو بر خود، مى دانستم كه چه وضعى دارم؟ راوى مى گويد: به خدا سوگند، حضرت عليه السلامهمچنان در اين حال بود تا سپيده دميد.

ابو صالح: ضرار بن ضمره كنانى بر معاويه وارد شد. معاويه به او گفت: على را براى من توصيف كن. او گفت: اى امير المؤمنين آيا مرا معذور نمى دارى؟ گفت: نه، معذورت نمى دارم. ضرار گفت: اگر گريزى نيست... خدا را گواه مى گيرم، در برخى حالات در حالى كه شب پرده خود را فكنده بود و ستارگانِ آن فرو رفته بودند، در محرابش و در حالى كه ريشش را به دست گرفته بود، از اين سو به آن سو مى رفت و چونان مار گزيده اى به خود مى پيچيد و مانند غم رسيدگان مى گريست و گويى هم اينك صداى او را مى شنوم كه مى گويد: بار الها، بار الها! ـ به درگاه او زارى مى كرد ـ و سپس خطاب به دنيا مى فرمود: مرا مى فريبى؟ يا چشم به راه من هستى؟ دور است، دور. ديگرى را بفريب، سه بار تو را گسليده ام، عمرت، كوتاه و محفلت، ناچيز و خطرت، به آسانى مى رسد. آه، آه از كمىِ توشه و دورى سفر و وحشت راه. اشك معاويه بى اختيار بر ريشش فرو ريخت و با آستينش آنها را خشك مى كرد و گريه جماعت را گلوگير كرده بود. معاويه گفت: آرى، ابوالحسن چنين بود. اى ضرار، شور و عشقت نسبت بدو چگونه است؟ ضرار گفت: شور و عشق زنى كه تنها فرزندش را در دامانش سر ببرند، اشك از ديده اش، بند نيايد و غمش، آرام نگيرد. سپس برخاست و بيرون رفت.

امام حسن عليه السلام: مادرم فاطمه عليهاالسلام را در شب جمعه در محراب ديدم كه به عبادت ايستاده بود. او همچنان در ركوع بود، تا روشنى بامداد برآمد. شنيدم كه او به مردان و زنان مؤمن دعا مى كرد و آنها را نام مى بُرد و براى آنها فراوان دعا مى كرد در حالى كه براى خود دعايى نمى كرد. گفتم: مادر! چرا همان گونه كه براى ديگران دعا مى كنى براى خود دعا نمى كنى؟ فرمود: فرزندم! نخست همسايه و سپس [ اهل ] خانه.

حسن بصرى: در ميان اين امّت، عابدتر از فاطمه نبوده است، او آن قدر [ براى عبادت ] مى ايستاد كه دو پايش ورم مى كرد.

عبداللّه بن زبير ـ چون خبر شهادت حسين را شنيد ـ : هان به خدا سوگند، او را كشتند؟! كسى كه در شب، زمانى دراز به عبادت مى ايستاد و در روز، فراوان روزه مى گرفت.

به على بن الحسين عليه السلام گفته شد: فرزندان پدر تو چه اندكند! امام عليه السلامفرمود: شگفت از آن كه من خود چگونه براى او زاده شدم، او در شبانه روز، هزار ركعت نماز مى گزارد و ديگر كى به زنان مى رسيد؟!

امام صادق عليه السلام: على بن الحسين عليه السلام در عبادت، سخت كوش بود، روزش روزه داشت و شبش به عبادت مى ايستاد، پس اين كار به پيكر او آسيب رساند. به او عرض كردم: اى پدر! اين همه تلاش براى چه؟! فرمود: به درگاه خدايم اظهار محبّت مى كنم، شايد مرا به خود نزديك كند.

امام صادق عليه السلام : على بن الحسين عليه السلام هنگامى كه كتاب على عليه السلامرا ستاند در آن نگريست و فرمود: چه كسى چنين توانى دارد! چه كسى چنين توانى دارد! امام صادق عليه السلاممى فرمايد: على بن الحسين عليه السلاماز آن پس، بدان عمل مى كرد و هرگاه براى نماز برمى خاست رنگش دگرگون مى شد تا آن جا كه در چهره اش نمايان مى گشت و هيچ كس در ميان فرزندان على عليه السلام، جز على بن الحسين عليه السلامتوان عمل او را نداشت.

عمرو بن عبداللّه بن هند جملى به نقل از امام باقر عليه السلام: فاطمه دختر على بن ابى طالب چون سخت كوشى پسر برادرش على بن الحسين را در عبادت ديد، نزد جابر بن عبداللّه بن عمرو بن حزام انصارى آمد و به او گفت: اى صحابى رسول اللّه ! ما بر شما حقوقى داريم و از حقّ ما بر شما اين است كه هرگاه شما يكى از ما را ديديد كه با سخت كوشى، خود را نابود مى كند، خدا را به او ياد آوريد و از او بخواهيد جانش را حفظ كند. اين على بن الحسين است كه از سخت كوشى در عبادت، بينى اش ترك برداشته و پيشانى و زانوان و دو كف دستش پينه بسته است.
جابر بن عبداللّه به درِ خانه على بن الحسين عليه السلام رفت و در كنارِ در، ابو جعفر محمّد بن على عليه السلام را در ميان جمعى نوجوان از بنى هاشم ديد كه در آن جا گرد آمده بودند. جابر در حالى كه به آن سو مى رفت، بدو نگريست و گفت: اين راه رفتن و خوى رسول اللّه است، اى نوجوان تو كيستى؟ فرمود: من محمّد بن على بن الحسين هستم. جابر بن عبداللّه گريست و آن گاه گفت: به خدا، تو به حقّ، شكافنده علم هستى، نزديك من آى، پدرم و مادرم فداى تو باد. امام عليه السلامنزديك او رفت، جابر جامه اش را گشود و دست او را بر سينه اش گذاشت و بوسيد و چهره اش را بر دست و چهره امام عليه السلامنهاد و به او عرض كرد: سلام نيايت رسول اللّه صلي الله عليه و آله را به تو مى رسانم، او به من دستور داده است، سلامش را به تو برسانم، پيامبر صلي الله عليه و آله به من فرمود: باشد كه تو آن قدر زندگى كنى و باقى باشى و فرزندى از من را ديدار كنى كه نامش محمّد است و علم را به كمال مى شكافد. پيامبر صلي الله عليه و آله به من فرمود: تو آن قدر زنده خواهى ماند كه كور شوى و سپس نور به ديدگانت باز گردد. امام باقر عليه السلاممى فرمايد: او به من گفت: از پدرت اجازه بگير تا به ديدارش روم. ابو جعفر بر پدرش وارد شد و او را آگاه كرد و گفت: پيرمردى بر درِ خانه است كه با من چنين و چنان كرد. حضرت عليه السلام فرمود: فرزندم! او جابر بن عبداللّه است، سپس فرمود: آيا او از ميان كودكان خويشانت، تنها به تو چنين گفت و با تو چنين كرد؟ امام باقر عليه السلامعرض كرد: آرى، ما از آنِ خداييم، او به بدى آهنگ تو نكرده است اما (به سبب شناساندن ارج تو) در خون تو كوشيده است.
امام زين العابدين عليه السلام به جابر اجازه داد و او وارد شد و حضرت عليه السلام را در محرابش ديد كه عبادت او را فرسوده است. امام عليه السلام برخاست و با گرمى از حال او پرسش كرد و او را در كنار خود نشاند. جابر به حضرت روى كرد و گفت: اى فرزند رسول اللّه ! آيا نمى دانيد كه خداوند، بهشت را براى شما و دوستداران شما آفريده و آتش را براى بدخواهان و دشمنان شما خلق كرده است، پس اين همه تلاش كه خود را بدان ملزم كرده اى چيست؟ على بن الحسين عليه السلام به او فرمود: اى صحابى رسول اللّه ! آيا نمى دانى كه خداوند، گناهان گذشته و آينده نياى مرا بخشوده بود، ولى پيامبر، سخت كوشى در راه خدا را كنار ننهاد و همچنان عبادتش مى كرد ـ پدر و مادرم فداى او باد ـ تا آن كه ساق و كف پاهايش ورم كرد.
به ايشان صلي الله عليه و آله عرض شد: آيا چنين مى كنى؟ و حال آن كه خداوند، گناهان گذشته وآينده ات را بخشوده است؟ وپيامبر صلي الله عليه و آله پاسخ فرمود: آيا بنده اى شكرگزار نباشم؟! چون جابر به على بن الحسين عليه السلامنگريست و ديد سخن او در منصرف كردن امام از سخت كوشى و اعمال طاقت فرسا و راضى كردن او به ميانه روى سودى ندارد، به او عرض كرد: اى فرزند رسول خدا! خود را حفظ كن كه تو از خاندانى هستى كه در پرتو وجود آنها، بلا دفع مى شود و سختى و مشقّت برطرف مى گردد و آسمان از براى ايشان باران مى بارانَد. امام عليه السلامفرمود: اى جابر! من همچنان بر شيوه پدر و نياى خود خواهم بود و آن دو ـ صلوات اللّه عليهما ـ را الگوى خود مى دانم تا ديدارشان كنم.
جابر روى به حاضران كرد و گفت: به خدا سوگند، من در ميان فرزندان پيامبران، همچون على بن الحسين نديده ام، مگر يوسف بن يعقوب عليه السلام، به خدا سوگند ذريه على بن الحسين عليه السلام از ذريّه يوسف بن يعقوب برتر است، چه، از آنهاست كسى كه زمين را از داد مى آكَند آن گونه كه از ستم آكنده شد.

امام صادق عليه السلام: پدرم در دل شب نماز مى گزارد و آن قدر سجده را طولانى مى گردانْد كه ما گمان مى كرديم خوابيده است.

امام صادق عليه السلام: من بستر پدرم را مى گستردم و منتظر آمدنش مى ماندم، پس هرگاه در بسترش جاى مى گرفت و مى خوابيد، من نيز به بستر خود مى رفتم. شبى او دير كرد و من در جستجوى او به مسجد رفتم و اين در حالى بود كه مردم خوابيده بودند. ناگاه او را در مسجد يافتم كه به سجده رفته و در مسجد كسى جز او نبود. ناله او را شنيدم كه مى گفت: پاك هستى بار الها، بى شكّ و ترديد تو خداى پاك منى، خدايا در برابر تو از سرِ تعبد و بندگى به سجده افتاده ام، خدايا عمل من ناچيز است، پس آن را براى من دو چندان كن، خدايا مرا از عذاب روزى كه بندگانت را برمى انگيزى، حفظ كن و مرا ببخش كه تو بخشنده و مهر ورزى.

امام صادق عليه السلام: پدرم، ذكر فراوان مى گفت، من با او راه مى رفتم، در حالى كه او ذكر خدا بر لب داشت و با او غذا مى خوردم در حالى كه او خدا را ياد مى آورد، او با مردم سخن مى گفت و اين هم او را از ذكر الهى باز نمى داشت، زبان او را مى ديدم كه از ذكر «لا اله الاّ اللّه » به سقف دهانش چسبيده بود. او ما را گرد مى آورد و از ما مى خواست تا بر آمدن آفتاب ذكر گوييم. هر كه را از ما [كه مى توانست] قرائت كند، دستور قرائت قرآن مى داد و به هر كه قرائت نمى كرد، دستور ذكر مى داد.

يحيى علوى: موسى بن جعفر به سبب عبادت و سخت كوشى، عبد صالح ناميده مى شد. اصحاب ما روايت كرده اند كه ايشان داخل مسجد رسول اللّه صلي الله عليه و آله شدند و در آغاز شب، سجده اى كردند و شنيده مى شد كه در سجده اش مى فرمود: گناه من فراوان گشته است، پس گذشت تو بايد نيكو گردد، اى اهل تقوا و اى اهل گذشت و اين جمله را آن قدر تكرار كرد تا صبح شد.

حفص: من هيچ كس را نديدم كه از موسى بن جعفر عليه السلام بر خويش هراسانتر باشد و در ميان مردم از او اميدوارتر هم نديدم، تلاوت قرآن او با غم همراه بود و هرگاه قرآن تلاوت مى كرد گويى با انسانى سخن مى گفت.

ثوبانى: امام موسى بن جعفر بيش از ده سال بود كه هر روز پس از طلوع خورشيد تا وقت زوال به سجده مى افتاد. گاهى هارون الرشيد به بام مى رفت واز آن جا به محبسى مشرف مى شد كه ابوالحسن عليه السلام را در آن زندانى كرده بود و او را در حال سجده مى ديد. روزى به ربيع گفت: اى ربيع! اين جامه اى كه همه روزه در آن جا مى بينم چيست؟ ربيع گفت: يا امير المؤمنين! اين جامه نيست، آن، موسى بن جعفر است كه همه روزه پس از طلوع خورشيد تا هنگام زوال، به سجده مى افتد. ربيع مى گويد: هارون به من گفت: اين مرد از راهبان بنى هاشم است. گفتم: پس چرا در زندان بر او تنگ مى گيرى؟ گفت: هيهات، گريزى از اين كار نيست.

عبدالسّلام بن صالح هروى: به درِ خانه اى در سرخس رفتم كه امام رضا عليه السلامرا در آن محبوس كرده به بندش كشيده بودند. از زندانبان اجازه ورود خواستم. او گفت: نمى توانى او را ديدار كنى. گفتم: چرا؟ گفت: زيرا او گاه در شبانه روز هزار ركعت نماز مى گزارد. فقط در اوّل روز و قبل از زوال ظهر و هنگام زردى آفتاب، ساعتى از نماز دست مى كشد و در اين هنگام در مصلاّى خود نشسته است و با خدايش مناجات مى كند.