پايه هاى توبه

امام على عليه السلام :همانا براى استغفار ، درجه عليّين قرار داده شده است و آن (استغفار) نامى است كه شش معنا در بر دارد: نخست پشيمانى از گذشته؛ دوم تصميم بر ترك هميشگى آن؛ سوم بازگرداندن حقوق خلايق به آنان ··· ؛ چهارم ادا كردن حقّ هر عمل واجب كه حقّ آن را ضايع كرده اى؛ پنجم اين كه گوشت برآمده از مال حرام را با اندوهها آب كنى، چندان كه پوست به استخوان چسبد و ميان آن دو گوشتى تازه رويد ؛ و ششم آن كه سختى طاعت را به تن بچشانى چنان كه شيرينى معصيت را به كام او ريخته بودى. آن گاه [پس از همه اين مراحل ]بگويى: أستغفِرُ اللّه .

امام على عليه السلام :ثمره توبه، جبران زياده رويهاى نفس است.

بحار الأنوار ـ به نقل از كميل بن زياد ـ : به امير المؤمنين عليه السلام عرض كردم: حدّ استغفار چيست؟ فرمود : توبه، اى پسر زياد! عرض كردم: فقط همين؟ فرمود: نه. عرض كردم: پس چه؟ فرمود: هرگاه بنده مرتكب گناهى مى شود بايد با حركت دادن بگويد: أستغفر اللّه (از خدا آمرزش مى طلبم). عرض كردم: حركت دادن يعنى چه؟ فرمود: حركت دادن لبها و زبان، به طورى كه با آن حركت لب و زبان، حقيقت استغفار را نيز اراده كند. عرض كردم: حقيقت [آن ]چيست؟ فرمود: تصديق در دل و عزمِ بر باز نگشتن به گناهى كه از آن آمرزش خواسته است.
عرض كرد[م]: هرگاه چنين كند، آيا از آمرزش خواهان است؟ فرمود: نه ··· زيرا تو هنوز به ريشه و اصل استغفار نرسيده اى.
عرض كرد[م]: پس اصل استغفار چيست؟ فرمود: بازگشت به توبه از گناهى كه از آن آمرزش طلبيده اى. اين نخستين درجه عابدان است. ترك گناه و استغفار نامى است كه شش معنا را در بر مى گيرد.