رسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله :التّائبُ إذا لم يَسْتَبِنْ علَيهِ أثَرُ التَّوبَةِ فليسَ بتائبٍ : يُرْضي الخُصَماءَ ، و يُعِيدُ الصّلواتِ ، و يَتَواضَعُ بينَ الخَلْقِ ، و يَتَّقي نَفْسَهُ عنِ الشَّهوَاتِ، و يُهْزِلُ رَقَبتَهُ بصِيامِ النَّهارِ .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :اگر نشانِ توبه در توبه كننده آشكار نشود، توبه نكرده است: شاكيان را راضى سازد، قضاى نمازها را به جاى آورد، با مردم فروتنى كند، خود را از خواهشهاى نفسانى بدور دارد و با روزه گرفتن، گردن خود را نزار كند.
الإمامُ عليٌّ عليه السلام :التَّوبَةُ على أربَعةِ دَعائِمَ : نَدَمٌ بالقَلبِ ، و اسْتِغفَارٌ باللِّسانِ ، و عَملٌ بالجَوارِحِ ، و عَزْمُ أنْ لا يَعودَ .
امام على عليه السلام :توبه بر چهار پايه استوار است: پشيمانى در دل، آمرزش خواهى به زبان، عمل كردن با اعضاى بدن، و تصميم بر باز نگشتن به گناه.
عنه عليه السلام :التَّوبَةُ نَدَمٌ بالقَلبِ ، و اسْتِغْفارٌ باللّسانِ، و تَرْكٌ بالجَوارِحِ، و إضْمارُ أنْ لا يَعودَ .
امام على عليه السلام :توبه، عبارت است از: پشيمانى با دل و آمرزش خواهى با زبان و ترك گناه در عمل و مصمّم شدن بر تكرار نكردن آن.
عنه عليه السلام :الاستِغفَارُ دَرَجةُ العِلِّيّينَ ، و هُو اسمٌ واقعٌ على سِتَّةِ مَعـانٍ : أوّلُها النـدمُ علـى ما مضى ، و الثّاني العَزْمُ على تَرْكِ العَوْدِ إلَيهِ أبَدا ، و الثّالثُ أنْ تُؤدّيَ إلى المَخْلوقينَ حُقوقَهُم ··· و الرّابعُ أنْ تَعْمِدَ إلى كُلِّ فَريضةٍ علَيكَ ضَيَّعْتَها فتُؤدّيَ حَقَّها ، و الخامسُ أنْ تَعْمِدَ إلى اللَّحمِ الَّذي نَبَتَ على السُّحتِ فتُذيبَهُ بالأحْزانِ حتّى تُلْصِقَ الجِلدَ بالعَظمِ و يَنْشَأ بَينَهُما لَحمٌ جديدٌ ، و السّادسُ أنْ تُذيقَ الجِسمَ ألَمَ الطّاعةِ كما أذَقتَهُ حَلاوةَ المَعصيةِ ، فعند ذلكَ تقولُ : أستَغْفِرُ اللّه َ .
امام على عليه السلام :همانا براى استغفار ، درجه عليّين قرار داده شده است و آن (استغفار) نامى است كه شش معنا در بر دارد: نخست پشيمانى از گذشته؛ دوم تصميم بر ترك هميشگى آن؛ سوم بازگرداندن حقوق خلايق به آنان ··· ؛ چهارم ادا كردن حقّ هر عمل واجب كه حقّ آن را ضايع كرده اى؛ پنجم اين كه گوشت برآمده از مال حرام را با اندوهها آب كنى، چندان كه پوست به استخوان چسبد و ميان آن دو گوشتى تازه رويد ؛ و ششم آن كه سختى طاعت را به تن بچشانى چنان كه شيرينى معصيت را به كام او ريخته بودى. آن گاه [پس از همه اين مراحل ]بگويى: أستغفِرُ اللّه .
امام على عليه السلام :ثمره توبه، جبران زياده رويهاى نفس است.
بحار الأنوار عن كُمَيلَ بنِ زِيادٍ:قلتُ لأميرِ المؤمِنينَ عليه السلام : ··· فما حَدُّ الاسْتِغْفارِ ؟ قالَ : يا بنَ زِيادٍ ، التَّوبَةُ . قلتُ : بَسْ ؟ قالَ : لا . قلتُ : فكيفَ ؟ قالَ : إنَّ العَبدَ إذا أصابَ ذَنْبا يقولُ : أسْتَغفِرُ اللّه َ ، بالتَّحْريكِ . قلتُ : و ما التَّحْريكُ ؟ قالَ : الشَّفَتانِ و اللِّسانِ ، يُريدُ أنْ يَتْبَعَ ذلكَ بالحقيقةِ. قلتُ : و ما الحقيقةُ؟
قالَ: تَصديقٌ في القلبِ ، و إضْمارُ أنْ لا يَعودَ إلى الذَّنبِ الّذي استَغْفَرَ مِنهُ.
قالَ كُميلٌ : فإذا فَعلَ ذلكَ فإنّهُ مِن المُستَغْفِرينَ ؟ قالَ : لا ··· لأنَّكَ لَم تَبْلُغْ إلى الأصْلِ بَعدُ.
قالَ كُميلٌ : فأصْلُ الاستِغْفارِ ما هُوَ ؟ قالَ : الرُّجوعُ إلى التَّوبَةِ مِن الذّنبِ الّذي اسْتَغْفَرتَ مِنهُ، و هِي أوَّلُ دَرجَةِ العابِدِينَ ، و تَرْكُ الذَّنبِ و الاسْتِغْفارُ اسمٌ واقعٌ لِمَعانٍ سِتٍّ .
بحار الأنوار ـ به نقل از كميل بن زياد ـ : به امير المؤمنين عليه السلام عرض كردم: حدّ استغفار چيست؟ فرمود : توبه، اى پسر زياد! عرض كردم: فقط همين؟ فرمود: نه. عرض كردم: پس چه؟ فرمود: هرگاه بنده مرتكب گناهى مى شود بايد با حركت دادن بگويد: أستغفر اللّه (از خدا آمرزش مى طلبم). عرض كردم: حركت دادن يعنى چه؟ فرمود: حركت دادن لبها و زبان، به طورى كه با آن حركت لب و زبان، حقيقت استغفار را نيز اراده كند. عرض كردم: حقيقت [آن ]چيست؟ فرمود: تصديق در دل و عزمِ بر باز نگشتن به گناهى كه از آن آمرزش خواسته است.
عرض كرد[م]: هرگاه چنين كند، آيا از آمرزش خواهان است؟ فرمود: نه ··· زيرا تو هنوز به ريشه و اصل استغفار نرسيده اى.
عرض كرد[م]: پس اصل استغفار چيست؟ فرمود: بازگشت به توبه از گناهى كه از آن آمرزش طلبيده اى. اين نخستين درجه عابدان است. ترك گناه و استغفار نامى است كه شش معنا را در بر مى گيرد.