عبد الله بن بُكير از امام جعفر صادق عليه السلام نقل مى كند:كه خداوند پيامبران خود را به اخلاق نيكو مختص كرده است.
هركس داراى آن اخلاق نيكو باشد خدا را شكر كند و هر كس كه آنها را نداشته باشد ملتمسانه از خداوند بخواهد تا برايش عطا كند.
عبد الله مى گويد: گفتم: فدايت شوم آنها چه اوصافى هستند؟ فرمود:
پرهيزكارى، قناعت، شكيبايى، شكر، بردبارى، شرم، بخشش، شجاعت، غيرت [دينى و ناموسى]، احسان، راستگويى، و امانتدارى.توضيح:
اخلاق شايسته و والا، سرمايه نجات انسان است. اين سرمايه را بايد به دست آورد و اگر هست در حفظ و تقويت آن بايد كوشيد. نمونه هايى از اخلاقيات خوب كه در اين حديث آمده (پارسايى، قناعت، صبر، شكر و...) هركدام نشانه اى از كمال روحى و معنوى يك مسلمان است. آنان كه از اين صفات برخوردارند، شايسته است كه خدا را بر اين نعمتها شكر كنند و اگر ندارند، عاجزانه از درگاه خداوند بطلبند.
امام صادق عليه السلام فرمود:چهار چيز از اخلاق پيامبران است:
1 ـ نيكى و احسان 2 ـ بخشندگى
3 ـ صبر بر مصيبتها 4 ـ اداى حق مؤمنتوضيح:
از قديم گفته اند: نيكى و احسان، دلها را جذب مى كند و آزادگان را اسير محبّت مى سازد. كسى اهل احسان خواهد بود كه روحيّه سخاوت داشته باشد و كسى به اهداف خود مى رسد كه بر سختيها و مصيبتها صبورى كند و كسى محبوبيّت مردمى مى يابد كه هم حقوق مردم را بشناسد و هم به اداى آنها بپردازد. اين ويژگيها در زندگى پيامبران وجود داشته و آنان را در رسيدن به اهدافشان كامياب ساخته است.
امام صادق عليه السلام فرمود:به راستى علما وارثان پيغمبرانند و اين براى آن است كه پيامبران درهم و دينار به جاى نمى گذارند، آنچه از آنان باقى مانده سخنان و گفتارشان مى باشد، هركس چيزى از آن برگرفت بهره فراوانى اخذ نموده است.توضيح:
مال و ثروت، ناپايدار است، امّا پند و حكمت و علم، ماندگار است و ما اكنون هم پس از گذشت قرنها از زمان پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و انبياى گذشته، از علم و موعظه آنان بهره مى بريم. پيامبران براى گردآورى مال مبعوث نشدند، بلكه براى تعليم علم و حكمت آمدند. از اين رو ميراث بر جاى مانده از آنان هم دانش است. خوشا كسى كه از حكمتهاى معنوى پيامبران بهره ببرد.
امام صادق عليه السلام فرمود:مهر ورزيدن به زنان از اخلاق پيامبران است.توضيح:
ابراز علاقه به همسر و دوست داشتن زنان، مايه قوام و استحكام بنيان خانواده و قدردانى از زحمات آنان است.
امام صادق عليه السلام در تفسير گفتار خداوند متعال:«سنة من قد ارسلنا قبلك من رسلنا و لاتجد لسنة اللّه تحويلاً»
«از روش پيامبرانى پيروى كن كه پيش از تو فرستاديم و روش خدايى را هرگز متغيّر نمى يابى» فرمود: از روشهاى پيامبران تعيين جانشين مى باشد.توضيح:
وصايت و تعيين وصىّ و جانشين، براى تداوم راه انبيا و هدايت مردم در دوران پس از پيامبران است، تا آن دعوتها و تبليغها رها نشود و در نسلهاى بعدى هم ادامه يابد. انتخاب وصىّ از سوى پيامبران از ميان كسانى انجام مى شد كه در علم و ايمان و صلاحيت اخلاقى و جهاد و تلاش، برتر از ديگران و به آن پيامبر نزديك تر از بقيّه باشند. پس چنين نيست كه فقط حضرت رسول صلي الله عليه و آله در غدير خم، وصىّ خود را تعيين و معرفى كرد، بلكه اين شيوه همه پيامبران بوده است.
امام صادق عليه السلام فرمود:پيامبران عليهم السلام به جانشينان خود دستور مى دادند
كه روز نصب وصىّ و جانشين را عيد بگيرند.توضيح:
يكى از مهم ترين اعياد اسلامى، «عيد غدير خم» است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله به امر پروردگار، در بازگشت از حجة الوداع، حضرت على عليه السلام را به جانشينى خود تعيين فرمود. «غدير»، چون تداوم «بعثت» است و «امامت»، چون ضامن استمرار اهداف «رسالت» است، در فرهنگ ما جايگاه مهمّى دارد و توصيه شده كه آن را عيد بگيريم و زنده بداريم.
اين سنت در ميان پيامبران گذشته هم وجود داشته كه به گراميداشت روز تعيين وصىّ و جانشين توصيه مى كردند.
امام صادق عليه السلام فرمود:بخشندگى از اخلاق پيامبران است و آن ستون ايمان است، و هيچ مؤمنى جز سخاوتمند نمى شود، و كسى هم سخاوتمند نمى شود مگر صاحب يقين و باور.توضيح:
روحيه سخاوت و بخشندگى بسيار قابل ستايش است. مؤمنى كه سخاوتمند است، به پاداش الهى يقين دارد و آنچه را مى بخشد هدر رفته نمى بيند، بلكه هم به محبوبيّت نزد مردم مى رسد و هم اجر صاحبان جود و سخاوت را مى برد. حضرت ابراهيم عليه السلام يكى از پيامبرانى است كه بخشنده و سخاوتمند بود و هميشه سر سفره اش مهمان داشت. اين صفت، در هركس باشد مورد توجّه مردم و عنايت خدا قرار مى گيرد.
از امام صادق عليه السلام نقل شده كه:پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود:
ما پيامبران هرگز براى مال اندوزى و جمع آن مبعوث نشده ايم، بلكه براى انفاق (و رساندن آن به مستمندان) برانگيخته شده ايم.توضيح:
ثروت و مال، عطيّه خدا و امانت او نزد بندگان است و وسيله آزمايش مردم است. انفاق مال به نيازمندان، هم خصلتها و كمالات اخلاقى انسان را شكوفا مى سازد، هم محرومان به نوا مى رسند، هم همبستگى مردم را مى افزايد و هم موجب رضاى خداست. ثروت اندوزى بدون خرج، صفتى قارونى و ناپسند است و حرص و آز، هرگز آدمى را جاودانه نمى سازد. برنامه پيامبران، انفاق است، نه اندوختن!
مسلم بن عقبه از امام صادق عليه السلام نقل كرد كه فرمود:خداوند هيچ پيامبرى را به پيامبرى بر نيانگيخت مگر اينكه او را به چوپانى گوسفند واداشت تا به او رهبرى مردم را بياموزد.توضيح:
در پيامبرى و هدايت جامعه، نياز به مديريّت است. يكى از جلوه هاى مديريت در زندگى عادى مردم، چوپانى است. چوپان، يك گله گوسفند را هر روز به چرا مى برد، مراتع را مى شناسد، از گوسفندان مراقبت مى كند تا گم نشوند و عقب نمانند و طعمه گرگ نشوند. با گرگها مى ستيزد و آنچه براى مصلحتِ گله است، رعايت مى كند. اين شيوه، راه و رسم مردم دارى و هدايت و رهبرى توده هاى مردم را به پيامبران مى آموزد. چوپانى، مقدمه پيشوايى است.
از امام صادق عليه السلام روايت شده كه فرمود:چهار چيز از روش پيامبران الهى است:
1 ـ مسواك زدن 2 ـ حنا گذاشتن 3 ـ عطر زدن
4 ـ ازدواج كردن.توضيح:
آراستگى ظاهر و نشاط جسمى و صفاى در معاشرت، زندگيها را گواراتر مى سازد. مسواك زدن هم دهان را خوشبو مى سازد، هم دندانها را سالم نگه مى دارد. حنا و رنگ زدن به موها، انسان را جوان و شاداب نشان مى دهد. عطر زدن، به روح آدمى نشاط و خوشى مى بخشد. ازدواج هم پاسخگويى به نياز طبيعى و غريزى انسان است. اينكه اين چهار عمل، از سنّتهاى پيامبران شمرده شده، نشان مى دهد كه دين، برنامه زندگى است و انبيا براى تأمين يك زندگى سعادتمندانه آمده اند.
