22. اخلاق پسنديده

وَ لا تَسْتَوِى الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتى، هِىَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذى بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ عَداوَةٌ كَأَ نَّهُ وَلىٌّ حَميمٌ وَ ما يُلَقّاها إِلاَّ الَّذينَ صَبَروا و ما يُلَقّاها إِلاّ ذو حَظٍّ عَظيمٍ؛

هرگز خوبى و بدى يكسان نيست، بدى را با خوبى دفع كن تا دشمنان سرسخت هم چون دوستان گرم و صميمى شوند. امّا جز كسانى كه داراى صبر و استقامتند به اين مقام نمى رسند، و جز كسانى كه بهره عظيمى (از ايمان و تقوا) دارند به آن نايل نمى گردند.

1 پيامبر صلي الله عليه و آله : ... وَ ما يَمْنَعُكَ أنْ تُحِبَّ أنْ تَعيشَ حَميدا وَ تَموتَ سَعيدا و اِنّما بُعِثْتُعَلى تَمامِ مَحاسِنَ الأخْلاقِ؛

چه چيزى مانع توست كه زندگى پسنديده و مرگ با سعادت را داشته باشى، چرا كهمن براى كامل نمودن اخلاق زيبا مبعوث شده ام.

نمایش منبع

2 پيامبر صلي الله عليه و آله : اَحَبُّكُمْ اِلَى اللّه ِ اَحْسَنُكُمْ اَخْلاقا؛

محبوب ترين شما در نزد خدا، خوش اخلاق ترين شماست.

نمایش منبع

3 امام صادق عليه السلام : اِنَّ مِمّا يُزَيِّنُ الاِْسْلامَ الاَْخْلاقُ الْحَسَنَةُ فيما بَيْنَ النّاسِ؛

خوش اخلاقى در بين مردم، زينت اسلام است.

نمایش منبع

4 امام على عليه السلام : عَوِّدْ اُذُنـَكَ حُسْنَ الاِْسْتِماعِ وَ لا تُصغِ اِلى ما لا يَزيدُ فى صَلاحِكَاستِماعُهُ فَاِنَّ ذلِكَ يُصدِئُ الْقُلوبَ وَ يوجِبُ الْمَذامَّ؛

گوش خود را به شنيدن خوبى ها عادت بده و به آنچه كه به صلاح و درستى تونمى افزايد گوش مسپار، زيرا اين كار، دل ها را زنگار مى زند و موجب سرزنش مى شود.

نمایش منبع

5 امام صادق عليه السلام : اَلا اُحَدِّثُكَ بِمَكارِمِ الاَْخْلاقِ؟ الصَّفْحُ عَنِ النّاسِ وَ مُواساةُ الرَّجُلِاَخاهُ فى مالِهِ وَ ذِكْرُ اللّه ِ كَثيرا؛

آيا به شما بگويم كه مكارم اخلاق چيست؟ گذشت كردن از مردم، كمك مالى به برادر (دينى) خود و بسيار به ياد خدا بودن.

نمایش منبع

6 امام على عليه السلام : عَوِّدْ نَفْسَكَ الْجَميلَ فَبِاعْتيادِكَ اِيّاهُ يَعودُ لَذيذا؛

خودت را به كارهاى زيبا عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى، برايت لذت بخشمى شوند.

نمایش منبع

7 امام على عليه السلام : ما اَصْعَبَ اِكْتِسابَ الْفَضائِلِ وَ اَيْسَرَ اِتْلافَها؛

فضائل اخلاقى و صفات پسنديده چه به سختى به دست مى آيند و چه آسان ازدست مى روند.

نمایش منبع

8 امام سجاد عليه السلام : قُلْتُ لِعَلىِّ بْنِ الْحُسَينِ عليه السلام اَخْبِرنىِ بِجَميعِ شَرايِـعِ الّدينِ، قالَ عليه السلام:قَوْلُ الْحَقِّ وَ الْحُكْمُ بِالْعَدْلِ وَ الْوَفاءُ بِالْعَهْدِ؛

به امام سجّاد عليه السلام عرض كردم: مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد، امام عليه السلامفرمودند:حقگويى، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.

نمایش منبع

9 پيامبر صلي الله عليه و آله : اَلا اُنَـبِّـئُـكُمْ بِخيارِكُمْ؟ قالوا: بَلى يا رَسولَ اللّه ِ. قالَ اَحاسِنُـكُم اَخْلاقااَ لْمُوَطِّـئُونَ اَكْنافا، اَ لَّذينَ يَأْلِفونَ وَ يُؤْلَفونَ ؛

آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرتفرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند واز ديگران انس و الفت مى پذيرند.

نمایش منبع

10 امام على عليه السلام : رَأْسُ الْعِلْمِ التَّمْييزُ بَيْنَ الاَْخْلاقِ وَ اِظْهارُ مَحْمودِها وَ قَمْعُ مَذْمومِها؛

بالاترين درجه دانايى، تشخيص اخلاق از يكديگر و آشكار كردن اخلاق پسنديده وسركوب اخلاق ناپسند است.

نمایش منبع

11 امام صادق عليه السلام : مَنْ اَحْسَنَ خُلْقَهُ اَحَبَّهُ الاَْخْيارُ وَ جانَبَهُ الفُجّارُ؛

انسان خوش اخلاق، از دوستى مردمان خوب برخوردار است و از تعرّض آدم هاىنابكار در امان است.

نمایش منبع

12 امام صادق عليه السلام : وَ قَدْ سُئِلَ عَنْ مَكارِمِ الاَْخْلاقِ: اَ لْعَفْوُ عَمَّنْ ظَـلَمَكَ وَ صِلَةُ مَنْ قَطَعَكَوَ اِعْطاءُ مَنْ حَرَمَكَ وَ قَوْلُ الْحَقِّ وَ لَوْ عَلى نَفْسِكَ؛

درباره مكارم اخلاق سؤال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگرچه بر ضد خودت باشد.

نمایش منبع

13 امام حسن عسكرى عليه السلام : كَفاكَ اَدَبا تَجَـنُّـبُكَ ما تَـكْرَهُ مِنْ غَيْرِكَ؛

براى ادب تو همين بس كه آنچه را از ديگران نمى پسندى، از آن دورى كنى.

نمایش منبع

14 امام حسين عليه السلام : لا تَقولَنَّ فى اَخيكَ المُؤْمِنِ اِذا تَوارى عَنْكَ اِلاّ ما تُحِبُّ اَنْ يَقولَ فيكَاِذا تَوارَيْتَ عَنْهُ؛

وقتى كه برادر دينى ات از تو جدا شد، سخنى پشت سر او نگو، مگر اين كه دوستدارى او در پشت سر تو آن را بگويد.

نمایش منبع

15 پيامبر صلي الله عليه و آله : ثَلاثٌ مَنْ لَمْ تَكُنْ فيهِ فَلَيْسَ مِنّى وَ لا مِنَ اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ. قيلَ: يا رَسولَ اللّه ِ، وَ ما هُنَّ؟ قالَ: حِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ وَ حُسْنُ خُلْقٍ يَعيشُ بِهِ فِى النّاسِ وَ وَرَعٌيَحْجُزُهُ عَنْ مَعاصِى اللّه ِ عَزَّوَجَلَّ؛

سه چيز است كه هر كس نداشته باشد نه از من است و نه از خداى عزّوجلّ. عرض شد:اى رسول خدا! آنها كدامند؟ فرمودند: بردبارى كه به وسيله آن جهالت نادان را دفع كند،اخلاق خوش كه با آن در ميان مردم زندگى كند و پارسايى كه او را از نافرمانى خدا باز دارد.

نمایش منبع

16 امام صادق عليه السلام : اِنَّ لاَِهْلِ الْجَنَّةِ اَرْبَعَ عَلاماتٍ: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَ لِسانٌ لَطيفٌ وَ قَلْبٌرَحيمٌ وَ يَدٌ مُعْطيَةٌ؛

بهشتى ها چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان نرم، دل مهربان و دستِ دهنده.

نمایش منبع

17 پيامبر صلي الله عليه و آله : اَبَى اللّه ُ لِصاحِبِ الْخُلْقِ السَّيِّى ءِ بِالتَّوبَةِ. فَقيلَ: يا رَسول اللّه ِ، وَ كَيْفَذلِكَ؟ قالَ: لاَِنـَّهُ اِذا تابَ مِنْ ذَنـْبٍ وَقَعَ فى اَعْظَمَ مِنَ الذَّنـْبِ الّذى تابَ مِنْهُ؛

خداوند از آدم بد اخلاق توبه نمى پذيرد. عرض شد: اى رسول خدا، چرا؟ فرمودند:چون هرگاه از گناهى توبه كند در ورطه گناهى بدتر از آن كه توبه كرده است مى افتد.

نمایش منبع

18 پيامبر صلي الله عليه و آله : لا تَـكُنْ عَيّابا وَ لا مَدّاحا وَ لا طَعّانا وَ لا مُماريا؛

نه عيب جو باش و نه ثناگو، نه زخم زبان زن و نه مجادله گر.

نمایش منبع

19 امام على عليه السلام : فى سَعَةِ الاَْخْلاقِ كُنوزُ الاَْرْزاقِ؛

گنج هاى روزى در وسعت اخلاق نهفته است.

نمایش منبع

20 امام على عليه السلام : مَنْ ساءَ خُلْقُهُ ضاقَ رِزْقُهُ؛

هر كس بد اخلاق باشد، روزى اش تنگ مى شود.

نمایش منبع

21 امام صادق عليه السلام : لا عَيْشَ اَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ الْخُلُقِ؛

هيچ زندگى گواراتر از اخلاق و رفتار پسنديده نيست.

نمایش منبع

22 امام على عليه السلام : اَلسَّيِّئُ الْخُلُقِ كَثيرُ الطَّيْشِ مُنَغَّصُ الْعَيْشِ؛

آدم بد اخلاق بسيار خطا مى كند و زندگى اش تلخ مى شود.

نمایش منبع

23 امام سجاد عليه السلام : اَللّهُمَّ لا تَدَعْ خَصْلَةً تُعابُ منّى اِلاّ اَصْلَحْتَها وَ لا عائِبَةً اُوَنَّبُ بِها اِلاّحَسَّنْتَها وَ لا اُكْرومَةً فىَّ ناقِصَةً اِلاّ اَتـْمَمْتَها ؛

خدايا هيچ صفتى كه بر من عيب شمرده شود وامگذار مگر آن كه اصلاحش فرمايى وهيچ صفت نكوهيده اى را بجاى مگذار مگر آن كه آن را نكوسازى و مرا در هيچ خصلتپسنديده ناتمامى فرو مگذار مگر آن كه كاملش گردانى.

نمایش منبع

24 امام صادق عليه السلام : قالَ لُقْمانُ لاِبْنِهِ: يا بُنَىَّ ايّاكَ وَ الضَّجَرَ وَ سوءَ الْخُلْقِ وَ قِلَّةَ الصَّبْرِفَلا يَسْتَقيمُ عَلى هذِهِ الْخِصالِ صاحِبٌ وَ اَ لْزِمْ نَفْسَكَ التُّؤَدَةَ فى اُمورِكَ وَ صَبِّرْ عَلىمَؤوناتِ الاِْخْوانِ نَفْسَكَ وَ حَسِّنْ مَعَ جَميعِ النّاسِ خُلْقَكَ؛

لقمان به فرزندش فرمود: فرزندم! از بى حوصلگى و بد اخلاقى و بى تابى دورى كن كه هيچ دوستى تحمل اين خصلت ها را ندارد. در كارهايت آرام و بردبار، در تحمّل زحماتبرادران صبور و با همه مردم خوش اخلاق باش.

نمایش منبع

25 امام على عليه السلام : رُبَّ عَزيزٍ اَذَ لَّهُ خُلْقُهُ وَ ذَليلٍ اَعَزَّهُ خُلْقُهُ؛

چه بسا عزيزى كه اخلاق بدش او را ذليل و چه بسا ذليلى كه اخلاق خوبش او راعزيز كرد.

نمایش منبع

26 امام على عليه السلام : حَسِّنْ خُلْقَكَ يُخَفِّفِ اللّه ُ حِسابَكَ؛

اخلاقت را خوب كن تا خداوند حسابت را آسان گرداند.

نمایش منبع

27 امام على عليه السلام : اِذا حَسُنَ الْخُلْقُ لَطُفَ النُّطْقُ؛

با اخلاق نيكو، گفتار نرم مى شود.

نمایش منبع

28 امام على عليه السلام : حُسْنُ الْخُلْقِ فى ثَلاثٍ: اِجْتِنابُ الْمَحارِمِ وَ طَـلَبُ الْحَلالِ وَ التَّـوَسُّعُعَلَى الْعِيالِ؛

خوش اخلاقى در سه چيز است: دورى كردن از حرام، طلب حلال و فراهم آوردنآسايش و رفاه براى خانواده.

نمایش منبع

29 امام صادق عليه السلام : اِنَّ اللّه َ تَبارَكَ وَ تَعالى خَصَّ رَسولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آلهبِمَكارِمِ الاَْخْلاقِ،فَامْتَحِنوا اَنـْفُسَكُمْ، فَاِنْ كانَتْ فيكُمْ فَاحْمَدُوا اللّه َ عَزَّوَجَلَ وَ ارْغَبوا اِلَيْهِ فِى الزّيادَةِمِنْها. فَذَكَرَها عَشَرَةً: اليَقينُ وَ القَناعَةُ وَ الصَّبْرُ وَ الشُّكْرُ وَ الْحِلْمُ وَ حُسْنُ الْخُلْقِ وَالسَّخاءُ وَ الْغَيْرَةُ وَ الشَّجاعَةُ وَ الْمُروءَةُ؛

خداى تبارك و تعالى، رسول خدا صلي الله عليه و آله را به مكارم اخلاق، مخصوص گردانيد. پس شمانيز خود را بيازماييد، اگر اين صفات در شما بود خداى عزّوجل را سپاس گوييد و از خدااين مكارم را بيشتر بخواهيد. سپس آن ده صفت را برشمردند: يقين، قناعت، صبر،شكر، بردبارى، خوش اخلاقى، بخشندگى، غيرت، شجاعت و جوانمردى.

نمایش منبع

30 امام على عليه السلام : عَوِّدْ نَفْسَكَ حُسْنَ النِّيَّةِ وَ جَميلَ الْمَقْصَدِ، تُدْرِكْ فى مَباغيكَ النَّجاحَ؛

خودت را به داشتن نيّت خوب و مقصد زيبا عادت ده، تا در خواسته هايت موفق شوى.

نمایش منبع

31 امام على عليه السلام : عَوِّدْ لِسانَكَ لينَ الْكَلامِ وَ بَذْلَ السَّلامِ، يَكْثُرْ مُحِبّوكَ وَ يَقِلَّ مُبْغِضوكَ؛

زبان خود را به نرمگويى و سلام كردن عادت ده، تا دوستانت زياد و دشمنانت كم شوند.

نمایش منبع

32 امام على عليه السلام : تِسْعَةُ اَشْياءَ قَبيحةٌ وَ هِىَ مِنْ تِسْعَةِ اَنـْفُسٍ اَقبَحُ مِنها مِنْ غَيْرِهِمْ:ضيقُ الذَّرْعِ مِنَ الْـمُلوكِ وَ الْبُخْلُ مِنَ الاَْغْنياءِ وَ سُرْعَةُ الْغَضَبِ مِنَ الْعُلَماءِ وَ الصِّبا مِنَ الْكُهولِ وَ الْقَطيعَةُ مِنَ الرُّؤوسِ وَ الْكِذْبُ مِنَ الْـقُضاةِ وَ الزَّمانَةُ مِنَ الاَْطِبّاءِ وَ الْبَذاءُمِنَ النِّساءِ وَ الطَّيشُ مِن ذَوِى السُّلْطانِ؛

نُه چيز زشت است، اما از نه گروه زشت تر: درماندگى و ناتوانى از دولتمردان؛ بخل ازثروتمندان؛ زود خشمى از دانشمندان؛ حركات بچگانه از ميانسالان؛ جدايى حاكمان از مردم؛دروغ از قاضيان؛ بيمارى كهنه از پزشكان؛ بدزبانى از زنان و سختگيرى و ستمگرى از سلاطين.

نمایش منبع

33 پيامبر صلي الله عليه و آله : اَلْعَدْلُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الاُْمَراءِ اَحْسَنُ، وَ السَّخاءُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِىالاَْغْنياءِ اَحْسَنُ، اَلْوَرَعُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الْعُلَماءِ اَحْسَنُ، اَلصَّبْرُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الْفُقَراءِاَحْسَنُ، اَلتَّوبَةُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى الشَّبابِ اَحْسَنُ، اَلْحَياءُ حَسَنٌ وَلكِنْ فِى النِّساءِ اَحْسَنُ؛

عدالت نيكو است اما از دولتمردان نيكوتر، سخاوت نيكو است اما از ثروتمنداننيكوتر؛ تقوا نيكو است اما از علما نيكوتر؛ صبر نيكو است اما از فقرا نيكوتر، توبه نيكواست اما از جوانان نيكوتر و حيا نيكو است اما از زنان نيكوتر.

نمایش منبع

34 امام على عليه السلام : اَلْكَريمُ يَرى مَكارِمَ اَفْعالِهِ دَيْنا عَلَيْهِ يَقْضيهِ، اَللَّئيمُ يَرى سَوالِفَاِحْسانِهِ دَيْنا لَهُ يَقْتَضيهِ ؛

بزرگوار، نيكوكارى هاى خود را بدهى به گردن خود مى داند كه بايد بپردازد وفرومايه، احسان هاى گذشته خود را بدهى به گردن ديگران مى داند كه بايد پس بگيرد.

نمایش منبع

35 امام على عليه السلام : اِذا كانَ فى رَجُلٍ خَلَّةٌ رائِقَةٌ فَانْتَظِروا اَخَواتِها؛

اگر در وجود كسى خصلتى پسنديده باشد، انتظار خصلت هاى پسنديده ديگرى رانيز در او داشته باشيد.

نمایش منبع

36 امام صادق عليه السلام : ايّاكَ وَ خَصْلَتَينِ: اَلضَّجَرَ وَ الْكَسَلَ، فَاِنَّكَ اِنْ ضَجِرْتَ لَمْ تَصْبِرْعَلى حَقٍّ وَ اِنْ كَسِلْتَ لَمْ تُؤَدِّ حَقّا؛

از دو خصلت بپرهيز: بى حوصلگى و تنبلى، زيرا اگر كم حوصله باشى بر حق شكيبايىنكنى و اگر سست و تنبل باشى حقّى را ادا نكنى.

نمایش منبع

37 پيامبر صلي الله عليه و آله : اِنَّما تَفْسيرُ حُسْنِ الْخُلْقِ: ما اَصابَ الدُّنْيا يَرْضى وَ اِنْ لَمْ يُصِبْهُ لَمْيَسْخَطْ؛

تفسير خوش اخلاقى اين است كه اگر دنيا به انسان رو كرد، راضى و خشنود باشد واگر رو نكرد خشمگين و ناراحت نشود.