انواع دوستان

امام على عليه السلام : دوستانت سه گونه اند و دشمنانت [نيز] سه گونه . امّا دوستانت
[عبارت اند از] : دوستت ، دوستِ دوستت و دشمنِ دشمنت . دشمنانت [نيز عبارت اند از] : دشمنت ، دشمنِ دوستت و دوستِ دشمنت .

تحف العقول : [امام حسين عليه السلام ]فرمود : «برادران ، چهار گونه اند : برادرى كه [دوستى اش ]به سود تو و اوست ؛ و برادرى كه به سود توست ؛ و برادرى كه به زيان توست ؛ و برادرى كه نه به سود توست و نه به سود خودش» .
معناى اين سخن را از ايشان پرسيدند . حضرت فرمود : «برادرى كه به سود تو و خودش است ، آن برادرى است كه با برادرى خود ، خواستار ماندگارى برادرى است و مقصودش از برادرىِ خود ، ميراندن برادرى نيست . اين كس به سود تو و به سود خودش مى كوشد ؛ زيرا اگر برادرى كامل شود ، زندگىِ هر دو شيرين مى گردد و اگر برادرى كاستى گيرد ، [خوشى هر دو ]تباه مى گردد .
امّا برادرى كه به سود توست ، آن برادرى است كه خود را از حالت طمع به حالت رغبت در آورده است و چون به برادرى راغب است ، در [امور ]دنيا طمع نمى ورزد . پس با همه وجودش به تو سود مى رساند .
امّا برادرى كه به زيان توست ، آن برادرى است كه چشم انتظارِ گرفتارى هاى توست و با تو يكدل نيست و ميان مردم بر ضدّت دروغ مى بافد و حسودانه به چهره ات مى نگرد . پس لعنت [خداى ]يگانه بر او باد !
امّا برادرى كه نه به سود توست و نه به سود خودش ، همان است كه خداوند او را سرشار از حماقت كرده و از رحمت خويش دور ساخته است . پس او را مى بينى كه خودش را بر تو مقدّم مى دارد و آنچه را دارى ، آزمندانه براى خود مى خواهد» .

امام باقر عليه السلام : در بصره مردى بر پا خاست و گفت : اى امير مؤمنان ! ما را از [حال ]برادران خبر ده .
حضرت فرمود : «برادران ، دو گونه اند : برادرانِ قابل اعتماد و برادرانِ [مفيدِ تنها براى] شوخى و شادمانى . امّا برادران قابل اعتماد ، دست و بال و خانواده و دارايى [شخص] هستند . پس اگر نسبت به برادرت اعتماد داشتى ، مال و تنت را بدو ببخش و با دوستش دوستى و با دشمنش دشمنى كن و رازش را پنهان دار و خوبى اش را آشكار ساز . اى پرسشگر ! بدان كه اين گونه برادران ، كمياب تر از گوگرد سرخ هستند .
امّا برادارن شوخى و شادمانى ، پس [بدان كه ]تو از آنان لذّت خود را مى برى . پس آن را از آنان مبُر و... بيش از آن ، از درونشان مخواه و به همان ميزان كه روى گشاده و زبان شيرين خود را به تو ارزانى مى دارند ، تو نيز چنين كن» .

امام صادق عليه السلام : برادران ، سه گونه اند : يكى چون غذاست كه در همه وقت به آن نياز است و او شخص عاقل است . دوم به معناىِ درد است ، و او شخص احمق است . سوم به معناىِ دَواست و او شخص خردمند است .

امام صادق عليه السلام : برادران ، سه گونه اند : آن كه [در راه دوست] از جان خود مى گذرد . ديگرى آن كه از مال خود مى گذرد و اين دو در برادرى خود صادق هستند . ديگرى آنچه را كه نياز دارد ، از تو مى گيرد و تو را براى پاره اى لذّت ها[ى خود ]مى خواهد . پس او را از افراد قابل اعتماد مشمار .

امام صادق عليه السلام : كسانى را كه دوستان خود مى بينى ، اگر آنان را بيازمايى، آنان را گونه هاى متفاوتى خواهى يافت : برخى در پرخورى و پرخاشگرى ، همچون شير (درنده) هستند. برخى در زيان زدن ، چون گرگ هستند . برخى در چاپلوسى چون سگ هستند. برخى در نيرنگبازى و دزدى ، چون روباه هستند. چهره هايشان گوناگون است ؛ امّا پيشه يكى است . فردا
كه تنها و بى خانواده و فرزند ، رها خواهى شد و جز پروردگار عالميان را نخواهى داشت ، چه خواهى كرد ؟