ه ـ مجموعه اين صفات

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله : نشانه زهد ده تاست: به حرام ها بى رغبت است؛ خويشتندار است؛ واجبات پروردگارش را به جا مى آورد؛ اگر مملوك است ، فرمان بُردار خوبى است؛ اگر مالك است ، ملكدار خوبى است؛ تندخو وكينه توز نيست؛ به كسى كه به او بدى كرده است ، خوبى مى كند؛ به كسى كه به او زيان زده است ، سود مى رساند؛ از كسى كه به او ستم كرده است ، گذشت مى كند؛ و در برابر حق خداوند ، فروتن است (يا: به خاطر خدا فروتنى مى كند).

مكارم الأخلاق ـ به نقل از ابو ذر ـ : گفتم: اى پيامبر خدا! زاهدترينِ مردم كيست؟
فرمود: كسى كه قبرستان و پوسيده شدن را فراموش نكند، از مازاد زيور دنيا ، چشم بپوشد، آنچه را ماندنى است ، بر آنچه از بين رفتنى است ، ترجيح دهد، فردا را از روزهاى [عمر] خود نشمارد و خويشتن را در شمارِ مردگان به حساب آورد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله ـ در سفارش به ابو ذر ـ : اى ابو ذر! خوشا به حال دل بُريدگانِ از دنيا و دل دادگان به آخرت؛ آنان كه زمين خدا را فرش خود قرار داده اند و خاكش را بستر و آبش را شربت گوارا؛ كتاب خدا را [چونان [جامه زيرين
خود گرفتند و دعا به درگاه خدا را جامه رويين ، و دنيا را به كلّى پشتِ سر انداختند.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله ـ از سفارش هاى ايشان به على عليه السلام ـ : اى على! پيوسته آخرت را در دلت مجسّم بدار و مرگ را نصب العين خود ، قرار ده . حضورت را در پيشگاه خداوند ، فراموش مكن و از خداترسان باش و نعمت هاى خدا را به ياد داشته باش . از حرام هاى خدا ، باز ايست، هَوَست را به دور افكن و از دودلى و طمع و آزمندى ، كناره گير و فروتنى و خويشتندارى و خوش خويى و نرم گويى را در پيش گير و پيرو سخن حق باش از هر كه باشد . از بخل و دروغ و ريا و خودپسندى دورى كن و نعمت خدا را كوچك مشمار و همواره ، شكر آن را به جاى آور و هميشه به ياد خدا باش و در همه حال ، او را سپاس و ستايش گوى و از كسى كه به تو ستم كرده است ، درگذر و با كسى كه از تو بُريده است ، پيوند برقرار كن و به كسى كه از تو مضايقه كرده است ، عطا كن . سكوتت توأم با انديشيدن باشد وگفتارت ، ذكر خدا و نگاه كردنت عبرت آموختن. تا مى توانى ، دوستى بوَرز و با مردم به خوبى رفتار كن و در مصائب و سختى ها صبور باش و مصيبت ها را دستِ كم مگير . درباره قيامت ، بسيار انديشه كن و به بهشت ، شوق بورز و از آتش ، به خدا پناه ببر، امر به معروف و نهى از منكر كن و در راه خدا ، سرزنش هيچ سرزنشگرى در تو اثر نكند. از حلال، هرگاه برايت فراهم شد، هر اندازه كه خواستى ، [بدون اسراف و تبذير [استفاده كن. به اخلاص و توكّل ، چنگ در زن و گمان را رها كن و بر شالوده بنا كن. باحق باش ، هرجا كه بود. آنچه را بر تو مشتبه مى شود ، با كمك عقلت تميز بده؛ زيرا كه عقل ، حجّت خدا بر تو و سپرده اى [الهى [در وجود توست و برايت بركت ها دارد. اينهاست نشانه هاى زهد و راه و روش آن، و عاقبتْ از آنِ پرهيزگاران است.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله ـ در گفتگويى با جبرئيل عليه السلام ـ : گفتم: اى جبرئيل! تفسير زهد چيست؟
گفت: «زاهد ، كسى [و آنچه] را كه آفريدگارش دوست دارد ، دوست مى دارد و كسى را كه آفريدگارش او را ناخوش دارد ، ناخوش مى دارد و از حلال دنيا مى پرهيزد و به حرام آن ، توجّه نمى كند؛ زيرا حلال آن ، حساب دارد و حرامش كيفر. [ زاهد ، [همچنان كه به خويشتن رحم مى كند ، به همه مسلمانان ، رحم مى كند و همان گونه كه از لاشه گنديده بسيار بدبو ، دورى مى كند ، از سخن [بيجا [مى پرهيزد و همان گونه كه از آتش دورى مى كند كه مبادا او را فرا گيرد ، از حُطام دنيوى و زرق و برق آن ، دورى مى كند؛ آرزويش كوتاه است ، انگار كه مرگ خود را پيش چشم دارد».

امام على عليه السلام : زاهدانِ به دنيا، دل هايشان گريان است ، اگرچه [در ظاهر [بخندند و سختْ اندوهناك اند ، اگرچه [در ظاهر] شادى نمايند و از خود بسيار در خشم اند ، اگرچه به واسطه آنچه روزى شده اند ، مورد غبطه ديگران اند.

امام على عليه السلام : از نظر ما ، زاهد كسى است كه دانست و عمل كرد، و كسى كه يقين داشت و حذر كرد، و اگر در سختى و تنگ دستى بام خود را به شام رسانْد ، حمد خدا را به جاى آورد، و اگر در آسايش و رفاه شام خويش را به بام رسانْد ، شكر خداى را بگزارد. چنين كسى زاهد است.

امام على عليه السلام ـ در وصف زاهدان ـ : آنان ، گروهى از مردم دنيا هستند؛ ولى اهل دنيا (دنيا دوست) نيستند. در اين دنيا ، همچون كسانى هستند كه از آن نيستند . در دنيا ، بر اساس بينش و بصيرت عمل مى كنند و از آنچه مى ترسند (يعنى: مرگ) پيشى گرفتند؛ پيكرهايشان در ميان اهل آخرت مى گردد (جز با اهل آخرت نمى آميزند)؛ اهل دنيا را مى بينند كه مرگِ تن هاشان را بزرگ مى شمارند ، در حالى كه آنان ، مرگِ دل هاى زندگانشان را بزرگ تر مى شمارند.

امام على عليه السلام : زاهدِ به دنيا ، كسى است كه پند داده شد و پند گرفت، و كسى است كه علم آموخت و به كار بست، و كسى است كه يقين يافت و حذر كرد. پس، زاهدانِ به دنيا ، آن مردمانى اند كه پند داده شدند و پند گرفتند، و يقين كردند
و حذر كردند ، و علم آموختند و عمل كردند؛ اگر آسايش به آنان برسد ، شكر مى گويند و اگر به سختى در افتند ، شكيبايى مى ورزند.

امام على عليه السلام : كسى كه به دنيا بى اعتناست، هرچه دنيا بيشتر خود را برايش بيارايد ، او بيشتر از آن روى مى گردانَد.

امام على عليه السلام ـ در بيان صفات پرهيزگاران ـ : دنيا آنها را خواست؛ امّا آنها دنيا را نخواستند و دنيا اسيرشان كرد؛ امّا آنان ، سَر بَها دادند و خود را از بند دنيا رهانيدند.

امام على عليه السلام : برترين زهد، پنهان داشتن زهد است.

امام على عليه السلام ـ در حديث معراج ـ : خداى متعال فرمود : «... اى احمد! رخسار زاهدان از رنج شب خيزى و روزه دارى زرد است و زبان هايشان جز از ذكر خداى متعال ، درمانده است؛ دل هايشان، از كثرت خاموشى، در سينه هايشان ريش است؛ خويشتن را رنجه كرده اند ، نه از ترس آتش و از شوق بهشت ، بلكه در ملكوت آسمان ها و زمين ، انديشه و نظر مى كنند و درمى يابند كه خداوند سبحان ، عبادت است».

امام على عليه السلام : زهد به دنيا ، از سه حرف تشكيل شده است : زاء و هاء و دال . زاء ، يعنى ترك زينت؛ هاء ، يعنى ترك هوا؛ و دال ، يعنى ترك دنيا .

امام حسين عليه السلام : روزى امير مؤمنان ـ كه درودهاى خداوند بر او باد ـ با يارانش نشسته بود و آنها را براى جنگ ، بسيح مى كرد كه پيرمردى ، در حالى كه رنج
و خستگى سفر در چهره اش نمايان بود ، بر او وارد شد و گفت: امير مؤمنان كجاست؟
ايشان را به او نشان دادند. پيرمرد بر او سلام كرد و آن گاه گفت: اى امير مؤمنان، من از منطقه شام آمده ام. پيرى سالخورده ام كه درباره تو فضايل بى شمارى شنيده ام و گمان مى كنم به زودى ترور خواهى شد. پس، از آنچه خداوند به تو آموخته است ، مرا چيزى بياموز.
امام عليه السلام فرمود: «باشد ، اى پيرمرد! ... خداوند عدّه اى را آفريد و از سرِ لطف، دنيا را بر آنان تنگ كرد و ايشان را به زهد و بى رغبتى به دنيا و حطام دنيوى ترغيب فرمود و آنان ، به سراى سلامت (بهشت) كه خدا بدان فرايشان خوانده بود ، رغبت كردند و بر سختى معيشت ، صبر كردند و ناملايمات را تحمّل نمودند و به كرامت و پاداشى كه نزد خداوند است ، شوق ورزيدند. براى جلب خشنودى خداوند ، فداكارى كردند و عاقبت زندگى شان ، شهادت شد. پس، خداوند را در حالى ملاقات كردند كه از ايشان ، خشنود بود ، دانستند كه مرگ ، راهى است كه گذشتگان پيمودند و ماندگان ، خواهند پيمود. از اين رو، براى آخرت خويش ، توشه اى غير از زر و سيم بر گرفتند ، جامه خشن پوشيدند و در گرفتارى ها شكيبايى نمودند. مازاد [نياز خود را براى آخرت [پيش فرستادند ، از براى خدا ، دوستى ورزيدند و از براى خدا ، دشمنى نمودند. اينان ، چراغ هاى تابان اند و در آخرت ، برخوردار از نعمت. والسلام!

امام زين العابدين عليه السلام : نشانه دنياگريزان آخرت گراى ، ترك هر معاشر و دوستى ، و طرد هر هم صحبتى است كه خواسته اش با خواسته آنان ، يكى نيست. آگاه باشيد آن كه براى پاداش و آخرت كار كند ، به زيب و زيور نقد دنيا ، بى رغبت است.

مصباح الشريعة ـ در آنچه به امام صادق عليه السلام نسبت داده شده ـ : زاهد ، كسى است كه آخرت را بر دنيا بر مى گزيند و خوارى [و گم نامى] را بر عزّت [و جاه
و جلال]، و رنج و زحمت را بر تن آسايى، و گرسنگى را بر سيرى، و سعادت آخرت را بر محبّت دنيا، و يادِ [خدا بودن] را بر غفلت؛ و پيكرش در دنياست و دلش در آخرت.

امام صادق عليه السلام : زاهدانِ به دنيا ، از نور جلال و عظمت ، منوّرند و نشانه چاكرى بر پيشانى آنان ، هويداست. چگونه چنين نباشند؟ آدمى ، وقتى خود را وقف چاكرى حكمرانى از حكمرانان دنيا مى كند ، آثار آن در او ديده مى شود . پس چگونه ممكن است كسى خود را وقف خدمت به خداى متعال كند و اثر آن بر وى ديده نشود؟!

امام رضا عليه السلام ـ در پاسخ به پرستش از ويژگى زاهد ـ : به كمتر از قُوت خويش بسنده مى كند، براى روزِ مرگش آماده است، و از زنده ماندن خود ، دل تنگ است.