مقدمه

زندگينامه حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام
يازدهمين اختر تابناك امامت و ولايت امام حسن عسكرى عليه السلام روز جمعه هشتم ماه ربيع الثانى سال 232ه ق در مدينه منوره پا به عرضه گيتى گذارد و شهر جدّ بزرگوار خود را با قدوم خودش نورانى تر گردانيد.
پدر بزرگوارش امام هادى عليه السلام و مادر گرامى اش حُدَيْث بود كه او را سوسن و سليل هم مى ناميدند.
از آنجايى كه او بيشتر زندگى خود را در سامرّا در محلّه اى نظامى به نام «عسكر» گذراند و در آن محل سپاهيان دربار عباسى ساكن بودند او را هم عسكرى ناميدند و آن بزرگوار به لقبهايى چون ابن الرضا و زكى نيز شهرت داشت و كنيه اش «ابومحمد» بود.
اين پيشواى بزرگ شيعه فقط بيست و هشت سال در دنيا زندگى كرد تا اينكه روز جمعه هشتم ماه ربيع الأول سال 260 هـ به دست زمامدار خونخوار زمان خود «معتمد عباسى» به شهادت رسيد و به لقاء اللّه پيوست.
تنها فرزند آن بزرگوار حضرت حجه ابن الحسن العسكرى امام زمان عليه السلاماست كه در نيمه شعبان سال 255 هـ. ق از مادرش نرجس به دنيا آمد. اوست كه بعد از غيبت طولانى ظهور مى كند و دنيا را پر از عدل و داد مى كند.
امام حسن عسكرى عليه السلام عمرى كوتاه ولى بسيار با بركت و زيبا و پرمحتوا داشت. علاوه بر اينكه در آن شرايط بسيار سخت و دوران خفقان و قدرت حكومت عباسى توانست مكتب تشيع را به بهترين شكل حفظ كند بلكه توانست پيروان مكتب حياتبخش خود و نياكان خود را براى پذيرش حكومت ويژه حضرت مهدى ـ عجل اللّه تعالى فرجه الشريف ـ در زمان كودكى و دوران غيبت آماده و مهيّا گرداند.
آن بزرگوار همانند تمام پدران و اجداد والا مقام خود توانست با سخنان گهربار و عملكرد بسيار حساب شده و الهام گرفته از غيب، مكتب جدش و پيروانش را چنان بيمه كند كه اگر غيبت فرزند برومندش حضرت مهدى عليه السلامهر چه طولانى شد هيچ ضربه و آسيبى به آن نرسد و دوباره همان مكتب ناب محمّدى در زمانى كه خداوند متعال مقدر كرده است به دست مبارك آن جانشين بحقّ خود كه جانها همه فدايش باد برسد.

* * *
در اين نوشته كوتاه با تعدادى از سخنان اين بزرگوار كه بسيار سازنده و حكمت آموز است آشنا مى شويم. به اميد روزى كه جهان بشريت با الهام گرفتن از رهنمودهاى پيشوايان شيعه بتواند خود را براى حكومت عدل جهانى و دادگستر جهان شايسته و آماده نمايد.

يازدهمين خورشيد هدايت، حضرت حسن بن على العسكرى عليه السلام، پدر بزرگوار امام زمان عليه السلام در هشتم ربيع الثانى 232 هجرى در مدينه ديده به جهان گشود . مادرش «حُديث» نام داشت و بانويى پاكيزه و با فضيلت بود.
امام عسكرى و پدرش امام هادى را در آن زمان «ابن الرضا» مى گفتند، چون شهرت و آوازه حضرت رضا عليه السلامآن قدر بود كه فرزندان او را به نام او مى خواندند. مدّت 23 سال از عمر امام يازدهم، در كنار پدر بزرگوارش گذشت و در اين سالهاى پربركت، علوم بسيار از آن حضرت آموخت و ميراث امامت را از پدر دريافت كرد و در زمينه تلاش علمى و دعوتِ اصلاحى و الگو بودن براى شيعه در همه جهات، شخصيت برجسته اى بود.
پس از شهادت امام هادى عليه السلام، امامت به اين فرزند رشيد و با فضيلت رسيد و تا پايان عمر، به مدّت 6 سال پيشوايى امّت را عهده دار بود و همچون پدران خويش مبيّن حقيقت دين و احياگر اسلام ناب و گسترش دهنده فرهنگ اهل بيت و تعاليم خاندان رسالت بود. يكى از ويژگى هاى اين امام، آن است كه پدرِ آخرين وصىّ پيامبر و ذخيره الهى براى اصلاح جهانى است.

كنيه حضرت عسكرى، به خاطر نام فرزندش امام زمان، «ابومحمد» است و لقب هاى وى كه همه حكايت از روحيات و صفات والاى او مى كند عبارت است از: خـالص، هـادى، عسكرى، زكىّ، خـاصّ، صـامت، سـراج، تـقى.
سيمايى زيبا، اندامى موزون، شكوه و شوكتى خيره كننده داشت. در خانه امامت رشد كرد. از همان كودكى شخصيتى استثنايى و الهى داشت و در فضايل اخلاقى پيشتاز و مورد توجّه بود. عبادت، ذكر، قنوت هاى با حال و دعاهاى پر محتوا و عارفانه او، نشان از روح بلند او و عشق به خداوند داشت.
علم او افزون، حلم و بردبارى اش چشمگير و دشمن شكن و اراده اش در مقابل فشارهاى دستگاه خلافت، شكست ناپذير و استوار بود و هرگز با خلفاى زمان خويش نه سازش كرد و نه به خواسته هاى آنان تن داد و نه از نشر حقايق دين كوتاه آمد. رضاى الهى را پيوسته بر رضا و پسند حكّام، ترجيح مى داد.
سخاوت و بخشندگى او فراوان بود و نيازمندان خانه او را نقطه اميد خود مى دانستند و از عطاهاى او برخوردار مى شدند. اخلاق نيكو و برخورد جذّاب و سلوكِ والاى او همه را تحت تأثير قرار مى داد و نمونه اى از خلق و خوى پيامبر صلي الله عليه و آله بود.
شخصيت محبوب و بارز آن حضرت را همه قبول داشتند، هر چند دستگاه خلافت براى حفظ منافع و موقعيت خود، به آن حضرت ميدان و آزادى عمل نمى داد و از گسترش نفوذ معنوى وى در ميان طبقات مردم بيمناك بود و او را تحت كنترل قرار مى داد تا از شكل گيرى نهضتى با محوريّت امام، جلوگيرى كند.
امام عسكرى عليه السلام 13 سال از عمر خويش را در مدينه و ده سال بقيه را در سامرّا گذراند. آن حضرت، چون در سامرا در يك منطقه نظامى مى زيست كه به آن «عسكر» يا «معسكر» مى گفتند، به امام عسكرى شهرت يافت. وى مجبور بود كه هفته اى يكى دوبار به دار الخلافه برود و خود را نشان دهد تا خليفه، از سوى وى احساس امنيّت كند، چرا كه آن امام را به خاطر هراس از فعاليّتهاى سياسى اش به اقامت اجبارى در اين شهر وادار كرده بودند. در اين رفت و آمده ها بود كه مردم علاقه مند مى توانستند امام را ديدار كنند و در صورت امكان، با او ارتباط برقرار سازند.
تعدادى از نامه هاى آن حضرت به شيعيان و اصحاب خاصّ كه برخى از آنها طولانى است، نشانه تلاش خاصّى در جهت هدايت ويژه ياران و پيشگيرى از بروز انحرافات يا مقابله با برخى گرايشهاى ناسالم در عرصه عقايد است. احاديث و كلمات نورانى آن حضرت نيز به نوبه خود مجموعه اى ارزشمند از معارف و اخلاقيات و حكمتهاى جاودانه است.
راويانى فراوان، از علوم و احاديث او بهره بردند و آن دانشها را براى ما به ميراث نهادند. برخى از آنان عبارت اند از: على بن جعفر، عثمان بن سعيد، اسحاق بن ربيع، محمد بن حسن صفّار، ابراهيم بن مهزيار، احمد بن ابراهيم، حسن بن موسى، داود بن قاسم، عبدالعظيم حسنى، على بن هلال، محمد بن عثمان.
در سالهاى اقامت اجبارى امام در سامرا، وى بشدّت تحت نظر بود و نسبت به رساندن خمس از سوى شيعيان به دست آن حضرت كنترل شديد انجام مى گرفت. ياران امام با پوشش هاى شغلى مثل روغن فروشى و... اموالى را مخفيانه به امام مى رساندند. گزارشهاى مغرضانه عليه امام به خليفه داده مى شد، مبنى بر اينكه در خانه حضرت نامه ها و اسلحه و اموال است و خليفه را از قيام مسلحانه امام مى ترساندند. همين مسأله سبب مى شد كه بارها غافلگيرانه خانه حضرت را تفتيش كنند.
پس از كشته شدن متوكّل، «منتصر» به خلافت رسيد و رفتار او نسبت به علويان بهتر بود و موجب خشنودى مردم گشت، ولى زمانى اندك نگذشته بود كه «مستعين» خليفه شد و دوران سخت اهل بيت و كينه توزى و دشمنى با خاندان پيامبر بويژه امام عسكرى بار ديگر آغاز شد. او دستور داد تا امام را دستگير و زندانى كنند و بر وى سخت بگيرند. وى تصميم داشت كه امام را به دست «سعيدحاجب» بسپرد تا او را به كوفه ببرد و در راه، آن حضرت را نابود كند. اين خبرها شيعيان را بسيار نگران مى كرد. تُرك ها مستعين را بر كنار ساختند و «معتزّ» را به حكومت رساندند. او نيز در دشمنى با امام عسكرى، كمتر از بقيّه نبود. وقتى آوازه علم و فضل امام را شنيد. بر عداوتش افزوده گشت و امام را به زندان افكند. پس از او «مهتدى»، سپس «معتمد» به خلافت رسيدند و همان برخوردها با اهل پيامبر ادامه يافت.
سرانجام، معتمد عباسى حضرت امام عسكرى را در سال 260 هجرى مسموم كرد و آن حضرت به شهادت رسيد. در آن هنگام، امام عسكرى 28 سال داشت. پيكر پاك او را پس از آنكه فرزندش مهدى عليه السلام بر آن نماز خواند، در سامرا در خانه مسكونى خويش، كنار قبر امام هادى عليه السلام به خاك سپردند. امروز حرم آن حضرت در سامرا زيارتگاه شيعيان است.
امـام زمان عليه السلام، تنها فرزند بازمانده از آن پيشواى شهـيد است.

19/9/77
محمود شريفى

امام عسكرى عليه السلام فرمود: سـلام كردن به هر كس كه بر او مى گذرى ونشستن در جايى كه پايين تر از جايگاه (توست) نشانه تواضـع و فـروتنى اسـت.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: كسى كه در مجلس به پايين تر از جايگاه خود راضى شود، همواره خدا و فرشتگان الهى بر او درود مى فرستند تا وقتى كه برخيزد.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: قلب و دل احمق در دهان اوست و دهان انسان حكيم در (اختيار) قلب اوست. (يعنى انسان نادان نسنجيده حرف مى زند وانسان خردمند وحكيم پس از انديشه صحبت مى كند.)

امام عسكرى عليه السلام فرمود: پررويى و گستاخى فرزند در مقابل پدر در كودكى موجـب نافرمانى و آزار او در بزرگى مى شـود.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: زيبايى چهره، زيبايى ظاهرى است و خوبى انديشه زيبايى باطنى است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: كسى كه پارسايى جزء سرشت او وجود و سخاوت جزء طبيعت او و بردبارى دوست او گردد دوستانش و تعريف او زياد خواهد شد و از دشمنانش با ستايش كردن بر او انتقام مى گيرد.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: نعمت را جـز سپاسگزار كسى نمى شـناسد و جز عارف و دانا نعمت را سپاسگزارى نمى كند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: دو خصلت است كه بالاتر از آنها چيزى نيست: 1 ـ ايمان به خدا 2 ـ سود رسانى به برادران دينى.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: خشم، كليد هر بدى و زشتى است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: تـمام پليديها در خـانه اى گردآمـده و كليد آنها دروغگويى قرار داده شده است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: برترين مردم پيش خدا كسى است كه نسبت به حقوق برادرانش آشناتر و در اداى آن حقوق كوشاتر باشد، و كسى كه در دنيا براى برادرانش فروتنى كند، او پيش خدا از صديقين و از شيعيان راستين على بن ابى طالب عليه السلام به شمار مى آيد. نكته: شناخت حقوق متقابل در ميان افراد، به تحكيم و سلامت روابط كمك مى كند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: ستيزه و جدال مكن كه آبرويت مى رود، و شـوخى نكن كه بر تـو گسـتاخ شوند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: انسانى كه دو رو و دو زبانه باشد بد بنده اى است، در روبـرو از برادرش تعـريف مى كـند و پشت سر گوشتش را (با غيبت) مى خـورد، اگر نعمتى به او داده شود حسد مى ورزد و اگر گرفتار شود به او خيانت مى كند. نكته : نفاق و دورويى، موجب سلب اعتماد در جامعه مى گردد. اى جان فداى آنكه دلش با زبان يكى است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: بهترين برادر تو كسى است كه: خـطاى تـو را فراموش كـند و نيكى تو را نسبت به خودش يادآورى كند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: كسى كه دوستش را در خلوت موعظه كند او را آراســته اسـت، و كسى كه آشكارا او را موعظه كند عيبهاى او را بر مـلا كرده است.

امام يازدهم عليه السلام فرمود: خنده بى جهت و بدون تعجّب نشـانه جـهل و نـادانى اسـت.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: شادى كردن در حضور انسان غمناك از ادب انسـانى نيسـت.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: يكى از مصيبتهاى كمرشكن، همسايه اى است كه: چون خوبى را ببيند روى آن سرپوش مى گذارد و اگر بدى ببيند آن را افشا مى كند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: كم آسايش ترين مــردم، انسـان كينه توز است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: محبت خوبان با همديگر براى خوبان پاداش دارد، و محبت تبهكاران نسبت به خوبان براى خوبان فضيلت است، و دشمنى تبهكاران با خوبان زينت براى خوبان است و دشمنى نيكان با تبهكاران مايه خوارى تبهكاران است. نكته : دوستى معيار شخصيّت انسانهاست. انسانهاى مكتبى، در دوستى و دشمنى هاى خود، ارزشهاى دينى را معيار قرار مى دهند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: هيچ با عزّتى حق را رها نكرد مگر اينكه خوار و ذليل شد، و هيچ خوار و ذليل حق را نگرفت مگر اين كه عزّت يافت.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: هيچ كس را به گونه اى احترام نكن كه او را به رنج و مشقّت بيفكند. نكته : تكلّف، زندگيها را تلخ و رابطه ها را غير صميمى مى سازد.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: بر تو باد به ميانه روى و اعتدال و پرهيز از ولخرجى و اسراف. نكته : اقتصاد، حدّ اعتدال ميانه اسراف و بخل است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: جود و بخشش حدّ و مرزى دارد. اگر از آن حد بگذرد اسراف به شمار مى آيد، و دور انديشى و احتياط هم اندازه اى دارد، اگر از آن تجاوز كند بى باكى است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: عبادت به روزه و نماز زياد نيست، بلكه عبادت، زياد فكر و انديشه كردن درباره كار و امر خداست.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: پارساترين مردم كسى است كه در موارد شبهه توقف كند، عابدترين مردم كسى است كه در برپايى واجبات، استوار باشد، زاهدترين مردم كسى است كه حرام را ترك كند، كوشاترين مردم شخصى است كه گناهان را رها كند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: زياد ياد خدا و ياد مرگ باشيد و قرآن را زياد بخوانيد و برپيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فراوان درود فرستيد كه درود بر رسول خدا صلي الله عليه و آله ده حسنه به شمار مى رود.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: گروهى خدمت امام رضا عليه السلام رسيدند و اجازه ورود خواستند و گفتند: ما از شيعيان على عليه السلامهستيم. امام چند روز اجازه ورود نداد . سپس (بعد از چند روز اجازه گرفته و) داخل شدند. امام عليه السلام به آنان فرمود: واى بر شما! شيعه اميرمؤمنان على عليه السلام امام حسن و امام حسين عليه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد و عمار و محمد بن ابى بكر هستند كه با هيچ يك از فرمانهاى على عليه السلام مخالفت نكردند. نكته : شيعه بودن به عمل و رفتار است، نه به ادّعا و شعار.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: نشانه هاى مؤمنان (شيعيان) پنج چيز است: 1 ـ پنجاه و يك ركعت نماز (نمازهاى واجب و مستحب روزانه) 2 ـ زيارت اربعين 3 ـ انگشتر به دست راست داشتن 4 ـ پيشانى را (در سجده) بر خاك نهادن 5 ـ بسـم الله الرحـمن الرحيم را (در نمازها) بلنـد گفـتن. نكته : پيروان اهل بيت عليهم السلام بايد با نحوه عملشان معرِّف مكتب خويش باشند.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: از خدا پروا كنيد و مايه زينت باشيد و مايه ننگ نباشيد، همه محبّتها را به سوى ما جلب كنيد و همه زشتيها را از ما دفع كنيد.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: چه قدر زشت است انسان مؤمن دلبستگى و خواسته اى داشته باشد كه او را خوار سازد. نكته : دو عامل مهّم اسارت انسان «ترس» و «طمع» است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: از گناهان نابخشودنى اين است كه گفته شود: اى كاش مرا به غير از اين گناه مؤاخذه نكنند (يعنى گناه را كوچك و سبك شمارد).

امام عسكرى عليه السلام فرمود: شـرك در ميـان مــردم از ردّ پاى مور بر فرش سياه در شب تيره وتاريك مخـفى تـر اسـت.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: عمرهاى شما رو به كاهش است، دوران شما محدود است، مرگ ناگهان فرا مى رسد، هر كه نيكى بكارد خوشى درو مى كند وهر كس زشتى بكارد، پشيمانى درو مى كند، هر كسى آنچه را كشت كند درو خواهد كرد، نه كند رو از بهره و نصيب خود عقب مى ماند و نه حريص بيش از آنچه مقدّر اوست به دست آورد، به هر كس خيرى برسد از خداست، و هر كس از شرّى حفظ شود خدا او را حفظ كرده است.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: مبادا روزى تضمين شده (كه درهرحال به تو مى رسد) تو را از كار و فعاليت واجب بازدارد.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: شما را سفارش مى كنم به: تقواى الهى، پارسايى در دين خودتان، و كوشش و تلاش براى خدا و راستگويى و اداى امانت به كسى كه شما را امين شمرده است چه خوب باشد يا بد، و طولانى كردن سجده و خوش همسايگى، كه حضرت محمد صلي الله عليه و آلههمين برنامه ها را آورده است. نكته : زبان عمل، گوياترين زبان و رساترين تبليغ است.

احمد بن اسحاق مى گويد: از امام حسن عسكرى عليه السلامشنيدم كه مى فرمود: سپاس خدايى را كه مرا از دنيا بيرون نبرد تا اينكه (فرزندم و) جانشين بعد از خودم را به من نشان داد، كه او در خلقت و اخلاق شبيه ترين مردم به رسول خدا صلي الله عليه و آله است، خدا او را در غيبتش حفظ و نگهدارى مى كند، و بعد او را آشكار مى كند تا زمين را پر از عدل و داد كند، همان گونه كه از بى عدالتى و ستم پر شده باشد.

عمرو اهوازى مى گويد: امام عسكرى عليه السلام فرزندش را به من نشان داد و فرمود: اين فرزند، بعد از من صاحب (و امام) شماست.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: زمانى كه (حضرت مهدى عليه السلام) قيام كند، در ميان مردم با علم خودش قضاوت مى كند، همان گونه كه حضرت داود عليه السلام قضاوت مى كرد و از مردم، بيّنه و شاهد نمى طلبد.

امام عسكرى عليه السلام فرمود: حضرت مهدى عليه السلام داراى غيبتى است (طولانى) كه نادانها در آن زمان متحير مى شوند، اهل باطل در آن غيبت به هلاكت مى رسند و وقت تعيين كنندگان دروغ مى گويند، سپس ظهور و خروج مى كند، گويا مى بينم پرچمهاى سفيدى را كه در نجفِ كوفه بالاى سر او به اهتزار در آمده است. نكته : غيبت امام زمان يك «امتحان» است و عصر غيبت، تكليف شيعه را سنگين تر مى كند.