حديث و آيات: جنگ بنى مصطلق

تفسير القمّي ـ درباره قول خداوند متعال «چون منافقان نزد تو آيند گويند : گواهى مى دهيم كه تو واقعا پيامبر خدايى » ـ : سوره منافقون در نبرد «مريسع» نازل شد . و اين نبرد همان غزوه بنى مصطلق است كه در سال پنجم هجرت رخ داد . و پيامبر صلى الله عليه و آله براى انجام اين غزوه [از مدينه] خارج شد . در راه بازگشت از نبرد در كنار چاهى توقف كردند ، آب چاه اندك بود . در اين هنگام اَنس بن سيّار ـ از هم پيمانان انصار ـ و جهجاه بن سعيد غفارى ـ كارگر عمر بن خطاب ـ كنار چاه آمدند
دلو ابن سيّار با دلو جهجاه گره خورد . پس ابن سيّار و جهجاه هر يك در [مالكيت ]دلوها اختلاف پيدا كردند در اين هنگام جهجاه سيلى محكمى بر صورت ابن سيّار زد به گونه اى كه خون از صورت او جارى شد . ابن سيّار خزرج و جهجاه قريش را به يارى طلبيدند ، مردم نيز سلاح ها را برداشتند و نزديك بود فتنه اى در گيرد . عبد اللّه بن اُبى صداها را شنيد و پرسيد : اين [صداها ]چيست؟ پس او را از جريانات آگاه ساختند ، [عبد اللّه بن اُبى ]سخت خشمگين شد و گفت : اين مسير و حركت پيش از اين هم خوشايند من نبوده است . اكنون من ذليل ترين فرد عرب هستم ، گمان نمى داشتم كه روزى زنده باشم تا اينگونه سخنان را بشنوم ، ديگر سرزنش و نكوهشى بر من نيست . سپس رو به ياران خويش نمود و گفت : اين نتيجه عمل خودتان است ، اينان (مهاجرين) را در خانه هايتان جا داده ، اموالتان را با آنها قسمت كرده ، با جانهايتان از ايشان حفاظت نموديد و گلوهايتان را براى جان نثارى در جنگ آماده كرديد تا زنان شما بيوه و كودكانتان يتيم گشتند و اگر اينان را بيرون مى رانديد ، بر كسانى غيرِ شما متكى مى شدند . سپس [عبد اللّه بن اُبى] چنين گفت : «اگر به مدينه برگرديم ، قطعا آنكه عزتمند است ، زبون تر را از آنجا بيرون خواهد كرد» در ميان گروه [انصار] زيد بن ارقم ـ كه نوجوان بود ـ حضور داشت [و سخنان عبد اللّه را شنيد]. [در اين هنگام] پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در گرماى نيم روز در زير سايه درختى [نشسته] بودند و پيرامون آن حضرت جماعتى از اصحاب ايشان از مهاجرين و انصار حضور داشتند . زيد نزد پيامبر آمده و آن حضرت را از گفته هاى عبد اللّه بن اُبى آگاه ساخت . پيامبر خدا به او گفت : اى جوان! شايد خيال كرده اى و اشتباه مى كنى . زيد پاسخ داد : نه . به خدا سوگند وَهم و خيال مرا احاطه نكرده است . پيامبر فرمود : شايد بر او خشمناكى . پاسخ داد . نه ، من بر او خشم آلود نيستم
فرمود : چه بسا بر تو ناسزا روا داشته است . پاسخ داد : به خدا سوگند چنين نيست
آن گاه پيامبر اكرم به غلامش «شقران» فرمود : بار شتر را ببند، پس او نيز مركب پيامبر را آماده كرد و آن حضرت بر آن سوار شدند
مردم نيز ماجراى حركت پيامبر را براى يكديگر بازگو كردند و گفتند : پيامبر خدا هيچ گاه در چنين وقتى حركت نمى كردند . مردم نيز حركت كردند سعد بن عباده خود را به پيامبر رساند و سلام نمود و پيامبر نيز فرمود : و عليك السلام. [سعد] گفت : چه شده كه در اين هنگام آواز سفر كرده ايد؟ حضرت فرمود : آيا سخن همراهتان را نشنيديد؟ گفتند : غير از تو اى رسول خدا چه كسى «همراه» ماست؟ فرمود : عبد اللّه بن اُبى پنداشته است كه چون به مدينه بازگردد آنكه عزتمند است،زبون تر را بيرون كند. [سعد بن عباده ]گفت : اى رسول خدا! تو و يارانت عزتمنديد و او و يارانش زبون و پست هستند . پس پيامبر تمام روز را راه رفت و با كسى سخن نگفت و خزرجيان ، عبد اللّه بن ابى را سرزنش نمودند و عبد اللّه سوگند ياد كرد كه چنين چيزى نگفته است . خزرجيان گفتند : پس برخيز تا با هم نزد پيامبر خدا رويم و از او پوزش بخواهيم . اما عبد اللّه [تكبّر كنان ]گردنش را برگرداند [و از اين كار روى برتافت]. هنگامى كه تاريكى شب نمودار شد پيامبر تمام آن شب را مانند روز راه پيمود و جز براى خواندن نماز توقف نكرد. فرداى آن روز پيامبر و يارانش توقف كردند ، [لشكريان] به قدرى بيدارى كشيده بودند كه زمين گهواره شان شد . پس عبد اللّه بن ابى نزد رسول خدا آمد و سوگند خورد كه آن سخنان را نگفته است و گواهى داد كه خدايى جز اللّه نيست و همانا تو پيامبر خدايى و بى گمان زيد بر من دروغ بسته است . پيامبر سخنان او را پذيرفت و خزرجيان نيز رو به زيد كرده ، او را دشنام دادند و به او گفتند : «تو بر آقاى ما عبد اللّه دروغ بستى» . وقتى پيامبر خدا حركت كردند ، زيد همراه آن حضرت بود و گفت : «بار خدايا! تو مى دانى كه من بر عبد اللّه بن ابى دروغ نبسته ام» . اندكى از مسافت را طى نكرده بودند كه پيامبر را حالتى در گرفت كه هنگام نزول وحى از شدّت و سختى آن بر ايشان عارض مى شد و آن چنان بر ايشان سنگين گرديد كه نزديك بود كه شتر آن حضرت از سنگينى وحى زانو بزند . پس از لحظه اى ، سنگينى پيامبر بر طرف گرديد ، در حالى كه از پيشانى آن حضرت عرق جارى بود. آنگاه گوش زيد را گرفت و او را از روى زين بلند كرد و فرمود : اى جوان ! خداوند گفته ات را تصديق كرد و نيز آنچه را كه دريافته بودى و خداوند آياتى از قرآن را درباره گفته ات نازل كرد
وقتى وحى نازل شد ، پيامبر يارانشان را گرد آورد و برايشان سوره منافقون را قرائت كرد : «بِسمِ اللّه الرَّحْمَـانِ الرَّحِيمِ إِذَا جَاءَكَ الْمُنافِقُونَ قَالُواْ نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللّه ِ . . . وَ لَـكِنَّ الْمُنافِقِينَ لاَ يَعْلَمُونَ» و بدين ترتيب خداوند عبد اللّه بن ابى را رسوا كرد.