مقــدمـه

«شناخت انسان»، مبناى هر كار فكرى، اخلاقى، تربيتى و اجتماعى است كه نسبت به «فرد» يا «اجتماع»، انجام مى گيرد.
جهان درون و دنياى روح بشر، بسيار شگفت، پيچيده و اعجاب انگيز است و بحق، «انسان، موجود ناشناخته» است.
نَوَسانات روحى، آرامشها و اضطرابها، انگيزه ها و تغييراتِ رفتارى و واكنشهاى اجتماعى، هنجارها و ناهنجاريها در خصلتها و عملها، همه و همه ريشه در همان «روان» و «قلب» انسان دارد. علوم تربيتى و مباحث اخلاقى نيز، بطور عمده بر شناخت روح و روان و تأثير و تأثّر انسان از محيط و عوامل درونى و بيرونى مبتنى است.
اينها سبب مى شود كه به اين بُعد حسّاس و سرنوشت ساز، توجّه بيشترى معطوف گردد.

* * *

بى آنكه «روان شناسى» غرب و اصطلاحات و مباحث اين رشته علمى مرعوبمان كند، و بى آنكه بخواهيم از ارزش آن بگذريم، معتقديم چه در مباحث نظرى روانشناسى و روانكاوى و چه در شيوه هاى عملى و سامان بخشى هاى رفتارى، «مكتب وحى» غنى تر و عميق تر است.
در مراجعه به گنجينه هاى عظيم روايات، به گوهرهاى بس نفيس و ارزشمندى برمى خوريم كه خيره كننده دلها و ديده هاست. ديد روان شناسانه به متون روايى، جلوه هاى بيشترى از غناى دستاوردهاى وحى را نشان مى دهد.
خودشناسى، هم مقدّمه «خداشناسى» است، هم زمينه سازِ «خداپرستى». و هر كه خود را نشناسد، به مقتضاى احاديث، از شناخت ديگران و ديگر چيزها ناتوان تر است، چرا كه «كتاب نفس» همواره پيش روى انسان و در معرض چشم بيناى اوست. كسانى كه كار تربيتى مى كنند، بى نياز از اين «شناخت» نيستند. براى آنان هم كه در مسير اخلاق گام بر مى دارند، آگاهى از خفايا و زواياى روحى، يك ضرورت است.
پس نيازى به بيان اهميّت روان شناسى نيست.
امّا، از آنجا كه امامان معصوم عليهم السلام، مربّيان روح و معلّمان حكمت و الگوهاى رهروى و مشعلهاى راهنمايى اند، كلامشان نيز در اين ميدان، مرز درستى و نادرستى است.
به همين خاطر، به آستان احاديث اهل بيت عليهم السلامروى مى آوريم و از اين خرمن پربار بهره مى گيريم و بى واسطه، به سرچشمه رسيده و زلال معارف را مى نوشيم و بى واسطه، از درخت معرفت، ميوه مى چينيم ...

* * *

گزينش «چهل حديث» از انبوه روايات و انتخاب چهل گوهر و مرواريد از درياى موّاج سخنان معصومين، براستى دشوار است، چرا كه در اين زمينه، احاديث بسيارى در كتب روايت آمده و انتخاب را دشوار مى سازد. تنها در «غررالحكم» اميرمؤمنان عليه السلام، كلمات قصار بى شمارى ديده مى شود كه در زمينه مسائل روحى و حساسيّتهاى روانى، شيوه هاى تأثيرگذارى بر افراد، كششهاى درونىِ انسان و ابعاد پيچـيده روح او و لطـايف و ظرايفى در اين باره است، تا چه رسد به ديگر منابع عظيم و غنى حديث كه در دسترس ماست.
با اين حال، هدف اين جزوه، ارائه «چهـل قطره» از اين اقيانوس بيكران است، و ديدن «چهل گوهر» از اين گنجينه عظيم و گرانقدر.
اميد است كه علاقه مندان به اين مباحث را سود بخشد و ايمان به مكتب وحى و اهل بيت عليهم السلام را بيفزايد.
قم ـ جواد محدثى
ارديبهشت 1373

قـالَ اللّه تعـالى:

مـا جَعَـلَ اللّهُ لِرَجُـلٍ

مِـنْ قَلْبَيْنِ فِى جَوْفِـهِ.

احزاب، آيه 4.

خـداوند براى هيچـكس،
دو قـلب در سيـنه اش قرار نـداده است .

نمایش منبع

چهل حدیث « روانشناسی »