پيش گفتار

پيش گفتار

بسم اللّه الرحمن الرحيم
الحمدللّه ربّ العالمين والصلوة والسلام على سيّدنا محمّد و آله الطاهرين. لا سيما امام العصر الحجة بن الحسن المهدى، صلوات اللّه و سلامه عليهم اجمعين
* * *
نوشته هايى چند كه عنوان «چهل حديث» به خود گرفته است، بخشى از گفتارهاى آموزنده و تربيتى رسول گرامى اسلام و ائمّه اطهار عليهم السلاممى باشد.
با ظهور دين مقدس اسلام، كلمه و كلام، به حدّ اعجاز رسيد، قرآن چشمه كلام الهى بر قلب پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله نازل گشت، و هر امر شگفت آورى را در برابر خود به زانو درآورد.
كلام پيامبر و معصومين عليهم السلام كه دلهايشان مالامال از اين چشمه بود، معجزه دوّم گشت.
نگاه موضوعى به كلمات معصومى عليهم السلام، ما را با بينش همه جانبه رو برو خواهد ساخت، تمامى اختلافهاى ظاهر، جبهه بندى هاى انسانى، و مراتب معناى يك موضوع در يك افق پيش چشم قرار مى گيرد، و آنگاه چشمه كلام معصوم عليهم السلام، انسانها را به درياى حقيقت مى رساند.
«جوانمردى و فتوت» كه موضوع اين نوشته است در كلام معصومين عليهم السلام، انسانها را به درياى حقيقت مى رساند.
«جوانمردى و فتوت» در كلام آنها، از اهمّيت ويژه اى برخوردار است.
جوانمردى وصفى است بزرگ، كه سايه بر تمامى جنبه هاى انسانى مى افكند.
جوانمردى است كه در هر حال انصاف را رعايت مى نمايد و به دشمن آسايش، و مجال تفكر مى دهد.
جوانمردى است كه درجات آن، درجات انسانيّت مى گردد.
جوانمردى است كه خلوت و جمع را يكسان مى سازد.
جوانمردى است كه هيچگاه پشيمانى را به دنبال نمى آورد.
جوانمردى پستى ها، و ذلت ها را مى پوشاند و شعله عشق را بر مى افروزد.
جوانمردى، صراط را مستقيم مى نمايد و دين را به ارمغان مى آورد.
جوانمردى است كه دين حق را زنده نگه مى دارد.
همگى اين مجموعه در خور تامّل، از كتب معتبر احاديث بر گرفته شده است.
ترجمه فارسى آنها براى بهتر در دسترس قرار گرفتن مظامين بلند آنهاست.
هرچند اين مجموعه نوعى گردآورى و گزينش است، ولى اميد است كه نوع انتخاب و ترتيب آن بدين شيوه، جان و مغز ما را مشمول حديث مبارك نبوى صلي الله عليه و آله: «مَن حَفِظ مِن أُمّتى أربعينَ حَديثاً، ممّايَحتاجُونَ اليه من أمر دينهم، بَعَثَهُ اللّه ُ يَوْمَ القَيمَةِ، فَقيهاً عالِماً» نمايد.
پايبندى به رهنمودهاى پر محتواى كلام اولياء راستين خدا، و رهبران واقعى، زندگى را با معنا، دل را مطمئن، نظر را صائب و سعادت اخروى را نصيب انسانها خواهد نمود.
وَ اِنَّ اللّه َ لايُضيعُ أَجْرَ مَنْ أَحْسَنَ عَمَلاً
قم جعفر عباس حائرى
11/8/1378

مقدّمه
به قلم: جواد محدثى
بيا تا مونس هم، يار هم، غمخوار هم باشيم
انيس جان هم فرسوده بيمار هم باشيم
شب آيد، شمع هم گرديم و بهر يكدگر سوزيم
شود چون روز، دست و پاى هم در كار هم باشيم
دواى هم، شفاى هم، براى هم، فداى هم
دل هم، جان هم، جانان هم، دلدار هم باشيم
فيض كاشانى رحمه الله
صاحبان دلهاى شكسته، در پى مرهم گذار، چشم به اين سو و آن سو مى دوزند و غريبان بى پناه، در تنگناهاى زندگى، در سايه همت و فتوت آزاد مردان مى آرمند و مظلومان بلا ديده، دل را با دست گرم و نوازشگر جوانمردان خوش مى سازند.
اگر در جامعه، افراد آزاده اى نباشند كه عشق محرومان و ضعيفان را در دل دارند، ستمگران، روزگار آنان را سياهتر مى كنند.
آيين «رادمردى» حكم مى كند كه صاحبان قدرت و مكنت، دستى هم به سر و روى محرومان بكشند و بازوى آنان را بگيرند و از زمينگيرى و خاك نشينى بلند كنند.
«مردانگى» صفت برجسته و ارزشمندى است كه آبروبخش يك اجتماع زنده است.
فتوت يا مردانگى، برخوردارى از سجاياى والاى اخلاقى و ارزشهايى است كه هم در انديشه و افكار انسان ها مى نشيند و هم از رفتار و معاشرت و برخوردهاى آنان مى تراود.
داشتن روحيه ايثار و گذشت و همت بلند و عفو و اغماض گوشه اى از فتوّت است، بخشندگى وسخاوت، گوشه اى ديگر و تحمل و صبورى و مدارا و خوشرفتارى، گوشه اى ديگر.
پس «مروّت» و «مردى»، عبارت است از: صداقت، وفادارى، حسن نيت، يكرنگى و نوع دوستى و دل به دست آوردن، نه دل شكستن.
به قول خواجه عبداللّه انصارى:
«اگر بر روى آب روى، خسى باشى
و اگر به هوا پرى، مگسى باشى
دل به دست آر، تا كسى باشى...»
و خدا اين را مى پسندند و مى پذيرد و پاداش مى دهد، چرا كه دلهاى شكسته، جايگاه توجه به خدا و اميد به درگاه اوست و جوانمردى، تسكين آن قلوب است.
انسان، به هيچ زينتى، زيباتر از مروت و جوانمردى، آراسته نيست. نه فتوت به ادعاست، و نه جوانمردى به سخن!
فتوت تنها با عمل است كه مهر تأييد مى خورد و مقبول خاطرها مى گردد و به حرف نيست!
كرامت، جوانمردى و نان دهى است
مقالات بيهوده، طبل تهى است
در روايات، براى جوانمرد، اوصاف و نشانه هاى زيادى بيان شده، كه به چند نمونه اشاره مى شود:
1 ـ «عفو و گذشت»:
روح هاى بزرگ، ظرفيتِ عفو هم دارند، ولى افراد حقير و فرومايه، به سرعت درصدد انتقام بر مى آيند.
2 ـ «آغاز به نيكى»:
نياز را ديدن و شنيدن و پاسخ مساعد و مثبت دادن، مهم نيست. اخلاق جوانمردى آن است كه حفظ آبروى ديگران كنى و پيش از سؤالشان، در رفع نيازشان بكوشى.
3 ـ «پاسخ بدى با نيكى»:
اين نيز روحيه والا مى خواهد كه در مقابل بدى ديگران، خوبى كنى، اگر ناسزا گفتند، اگر بى اعتنا بودند، تو احترام و ادب كنى، اگر از تو بريدند، تو قطع رابطه و پيوند نكنى.
4 ـ «عفو با قدرت»:
نشان ديگر اهل فتوّت، آن است كه وقتى قدرت دارند و مى توانند انتقام بگيرند، عفو را پيشه مى سازند.
5 ـ «غمخوارى محرومان»:
جوانمرد، به نيازمندان رسيدگى مى كند، و افتادگان را دستگيرى و حمايت مى نمايد و خود را در راحت و رنج و غم و شادى ديگران شريك مى داند. به قول سعدى:
تو كز محنت ديگران بى غمى
نشايد كه نامت نهند آدمى
«پورياى ولى» از پهلوانان نامدار كه از مردانگى او، حكايات بسيارى زبانزد مردم است، چنين سروده است:

گر بر سر نفس خود اميرى، مردى
ور بر دگرى نكته نگيرى، مردى
مردى نبود فتاده را پاى زدن
گردست فتاده اى بگيرى، مردى
فتوّت، همان خوشخويى و بخشندگى و مردم نوازى و رسيدگى به بينواست و اين ها همه، بايد به شكرانه قدرت و توانى باشد كه خداوند، عطا كرده است.
از فرازهاى برجسته دوران جوانى رسول خدا صلي الله عليه و آله قبل از بعثت، شركت او در پيمانى است كه عده اى از جوانمردان قريش، براى دفاع از حقوقِ مظلومان بستند و به، «حلف الفضول» معروف شد. اين گروه، خود را متعهد مى دانستند كه به استغاثه واستمداد بى پناهانى كه به حقشان تجاوز مى شود پاسخ دهند. پيامبرخدا صلي الله عليه و آله از اين پيمان به نيكى ياد مى كرد و هرگز حاضر نبود به هيچ قيمتى آن را بشكند.
نمونه ديگر مروّت و مداراى پيامبر، حتى نسبت به دشمنان سرسخت خويش، اعلان «عفوعمومى» در سال «فتح مكه» بود، كه همراه مسلمانان، فاتحانه وارد مكه شد، همه را بخشيد و با جمله «اِذهَبُوا فَأنتُمُ الطُلَقاء» همه را آزاد كرد و آب عفو بر آتش كينه ها ريخت.
فتوت و راد مردى على عليه السلام در تاريخ، نمونه است و نمونه هايش هم فراوان. در جنگ خندق، وقتى با رقيبى شجاع، همچون «عمروبن عبدودّ» درافتاد و او را به هلاكت رساند، خواهر «عمرو» كنار كشته برادرش آمد و ديد كه زره قيمتى او بر تنش باقى است. پرسيد: قاتل او كيست؟ گفتند: على ابن ابى طالب. گفت: او را هماوردى بزرگوار و جوانمرد كشته است.
و همين «فتوت»هاى على بود كه او را ملقّب و مفتخر به «لافتى الاّ عَلىّ...» ساخت.
سراسر صحنه هاى حماسه آفرين كربلا، نمونه هاى مردانگى بود. چه آن ياران پاكباخته و عاشق، كه مردانه بر خنجر دشمن بوسه زدند و شهادت در ركاب امام را بر زندگى چند روزه ترجيح دادند، چه جوانان هاشمى، چه سردار و سالار شهيدان، حسين بن على عليهماالسلام مظهر غيرت الهى، كه حتى دشمن را به مردانگى دعوت مى كرد و مى فرمود: اگر دين نداريد، لااقل آزاد مرد باشيد و چه علمدار وفا، فرمانده سپاه حسين عليه السلام، حضرت اباالفضل، كه مظهر اعلاى فتوت و راد مردى بود.
به دريا پا نهاد و تشنه لب بيرون شد از دريا
مروت بين، جوانمردى نگر، غيرت تماشا كن
سخن از مروت و فتوت و جوانمردى، دامنه وسيع دارد، به خصوص نمونه هاى تاريخى آن در سيره پيامبر و امامان و اصحاب.
درود بر جوانمردان اهل مروت، و بزرگواران فتوت پيشه.


قال الحكيم فى كتابه الكريم:
وَ إِذا خاطَبَهُمْ الجاهِلُونَ
قـالُوا سَـلامـاً.
فرقان / 63
پروردگار متعال مى فرمايد:
چون نادانان، (جوانمردان) را خطاب كنند،
در جـواب فقط به آنان سـلام مى كنند.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، نامى است فراگيرنده هـمه فضيلت ها و خـوبى ها.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت هر كس به قدر عقل و انديشه اوست.

حضرت على عليه السلام فرمود: امتياز آدمى به عقل اوست و زيـبايى او به مـروّتـش.

حضرت على عليه السلام فرمود: مـروّت، آدمـى را بـه صفات عالى برمى انگيزاند.

حضرت على عليه السلام فرمود: مـــروّت، انسان را از هرگونه پستى باز مى دارد.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، از برترين هاى هر آيينى است و هـر ديـنى كه مـروّت نـدارد، خـيرى هم در آن نيـست.

حضرت على عليه السلام فرمود: آدمى بارى به سنگينى مروّت بـر دوش نـكشـيـده اسـت.

حضرت على عليه السلام فرمود: جوانمردى هنگام دارايى آشكار مى شود.

رسول اكرم صلي الله عليه و آله به مردى از قبيله «ثقيف» فرمود: اى برادر ثقيفى! مروّت، نزد شما به چيست؟ گفت: يارسول اللّه به انصاف وآشتى دادن بين افراد. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: نزد ما نيز چنين است.

پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: مروّت ما اهل بيت، گذشت از كسى است كه به ما ظلم كرده و بخشش به كسى است كه ما را محروم كرده است.

مردى خدمت امام رضا عليه السلام رسيد و عرض كرد: به من بقدر جوانمردى تان بخشش و عنايتى كنيد. حضرت فرمود: در توانم نيست. آن مرد عرضه داشت: پس به مقدار مروّت خودم چيزى به من بدهيد. امام فرمود: «اكنون مى توانم». و دويست دينار به وى عطا كرد.

از امام صادق عليه السلام پرسيدند: مروّت چيست؟ فرمود: مـروّت آن است كه خدا تو را آنجـا كه نهى فرمـوده نبيند و آنجـا كه امر نمـوده بيابد.

حضرت على عليه السلام فرمود: نهـايت مـروّت، آن اسـت كـه در پنهانى كارى نكنى كه آشكارا از آن پروا دارى.

حضرت على عليه السلام فرمود: چند چيز بر مـروّت آدمى دلالت دارد: تلاش در گسترش كارهاى خوب ، نيكوكارى ، منّت ننهادن .

حضرت على عليه السلام فرمود: راستگويى و نيكوكارى ملاك مُروّت است.

امام باقر عليه السلام فرمود: مروّت آن است كه طمع نكنى تا ذليل و خوار نشوى و از ديگران چيزى نخواهى تا كوچك نشوى و بخل نورزى تا ناسزا نشنوى و نادانى نكنى تا براى خودت دشمن نتراشى.

حضرت على عليه السلام فرمود: دورى از حرام، از شرايط مروّت است.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت عبارت است از پرهيز از آنچه كه آدمى را زشت مى كند و به دست آوردن آنچه كه آدمى را زينت مى دهد.

حضرت على عليه السلام فرمود: پنهان كردن ندارى و بيمارى از مــروّت است.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت دو گونه است: مروّت در حضر و مروّت در سفر. اما مروّت در حضر، تلاوت قرآن است و حضور در مساجد و همراهى اهل خير و دقت در فقه. و اما مروّت در سفر، بخشش از توشه سفر است و شوخى كردن، اما نه در آنچه خدا را به خشم مى آورد و كاستن از اختلاف نظر با همسفرت و غيبت نكردن از همسفران هنگامى كه از آنان جدا مى شدى.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت همان عمل كردن به وعده است.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت همان پرهيز از پستى است.

حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت آدمى كامل نمى شود مگر هنگامى كه: 1. در دين خود دانا شود، 2. در زندگى خود، ميانه روى پيشه كند، 3. اگر مصيبتى بر وى وارد آمد، صبر كند، 4. و اگر برادرانش را در سختى ببيند، احساس تلخى كند.

حضرت على عليه السلام فرمود: جوانمردى چهار گونه است: فروتنى، هنگام فرمانروايى و حكومت. گذشت، هنگام قدرت. خيرخواهى، هنگام دشمنى. و بخشش بدون منت گذاردى.

حضرت على عليه السلام فرمود: سه چيز است كه عين مروّت است : بخشش در حال تنـگدستى، تحمّل و صبورى بـدون آنكه انسـان زير بـار ذلت بــرود، و خـوددارى از خـواهش و درخواست.

حضرت على عليه السلام فرمود: سامان بخشِ مروّت، انجام وظيفه برادرى به نحو نيكوست و آيين و اساس دين، يقين خوب داشتن است.

حضرت على عليه السلام فرمود: شخص دلخسته، مروّت ندارد.

حضرت على عليه السلام فرمود: آنكه مروّت ندارد، همت ندارد.

امام صادق عليه السلام فرمود: از مروّت نيست كه انسان آنچه را كه در سفر ديده، از ريز و درشت و خوب و بد، بازگو كند.

امام على عليه السلام مى فرمايد: كسى كه يقينش كم باشد، مــروّت او بى ارزش است.

حضرت على عليه السلام فرمود: سود گرفتن از برادران دينى، از مــروّت بـه دور اسـت.

حضرت على عليه السلام فرمود: كسى كه حقوق دوستان خود را مراعات نكند، و با دشمنان خود با انصاف رفتار نكند، مردانگى ندارد.

حضرت على عليه السلام فرمود: مردانگى با بُخل جمع نمى شود.

حضرت على عليه السلام فرمود: حرص، مردانگى انسان را معيوب مى كند.

حضرت على عليه السلام فرمود: دينى كه مـروّت ندارد، خـيرى در آن نيـست.

امام صادق عليه السلام فرمود: آيا گمان مى كنيد جوانمردى با فسق و فجور حاصل مى شود! جوانمردى تنها با سفره اى گسترده، و عطايى بخشيده، و نيكى (يا خوشرويى) پسنديده، و پرهيز از مردم آزادى حاصل مى شود.

پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: از عقـوبت كردن جوانمـردان درگذريد، تا وقتى كه كيفرشان حدّى از حدود الهى نباشد!

حضرت على عليه السلام فرمودند: جوانمرد اگر به دولت برسد، مناقبش آشكار گردد، و فرومايه اگر به دولت رسد، بديها و عيوبش آشكار گردد.

حضرت على عليه السلام فرمودند: جوانمرد باگذشت كسى است كه مال را فداى آبروى خود مى كند، و فرومايه آبروى خود را فداى مال كند.

حضرت على عليه السلام فرمودند: موعظه و نصيحت از اخلاق جوانمردان است، و خـيانت و نيرنگ، از خوى لئيـمان است.