سال 128 هجرى، در هفتم ماه صفر، در روستايى به نام «ابواء» (بين مدينه و مكه)، امام هفتم شيعيان، حضرت موسى بن جعفر عليه السلام متولد شد. پدرش، پيشواى والا قدر شيعه، حضرت امام صادق عليه السلام و مادرش بانويى پاك و بلند مرتبه به نام «حميده» بود كه از زنان دانشمند و پرهيزكار عصر خويش به شمار مى رفت. وقتى اين فرزند به دنيا آمد، پدرش از او با عنوانِ پيشواى بعد از خويش و بهترين آفريده خداوند ياد كرد. نام «موسى» را براى اين فرزند، پيش از ولادتش انتخاب كرده بود. «كاظم»، «عبدصالح» و «امين» از لقب هاى اوست.
اين نوزاد، در اواخر عصر متلاطم امويان به دنيا آمد. چهار ساله بود كه بنى اميه نابود شدند و سلسله اى جديد به نام بنى عباس بر سر كار آمدند. دوران عمر آن حضرت، با خلافتِ سفّاح، منصور دوانيقى، هادى و مهدى عباسى و هارون الرشيد همزمان بود و از ستم ها و بدرفتارى هاى آنان در امان نبود و چه در زمان پدرش امام صادق عليه السلام و چه پس از او، سختگيرى ها و فشارهاى خلفا بر خاندان پيامبر، بويژه بزرگ آنان (امام صادق و سپس امام كاظم) ادامه داشت تا آنكه امام ششم به شهادت رسيد.
هنگام شهادت پدر، امام موسى بن جعفر عليه السلام 20 ساله بود و بار امامت را بر دوش كشيد و به هدايت امّت پرداخت. تا 30 سالگى با حكومتِ خفقان بارِ طاغوتى همچون منصور مواجه بود. پس از مرگ منصور، گر چه اندك گشايشى براى آل على پيش آمد، ولى خود امام، همچنان مورد مراقبت شديد و حسادت و دشمنى از سوى خلفا بود و مأموران خليفه مراقب رفتار آن حضرت بودند و چون از موقعيت و نفوذ اجتماعى و محبوبيت امام نگران بودند، در زمان «مهدى عباسى» او را از مدينه به بغداد آوردند و محبوس ساختند. مدّتى بعد، «هادى عباسى» پسر خليفه پس از مرگ پدر به تخت خلافت نشست و بد رفتارى با خاندان رسالت را بيشتر كرد.
در همين دوران بود كه يكى از علويان مدينه به نام «حسين بن على» به همراه 300 نفر بر ضدّ هادى عباسى قيام كرد و در محلّى به نام فخّ با سپاهيان خليفه درگير شدند و به شهادت رسيدند. از اين رو به «حسين بن على، شهيد فخّ» معروف گشت. امام كاظم عليه السلام از شنيدن خبر شهادت او و يارانش بشدّت غمگين شد و نهضت او را كه براى امر به معروف و نهى از منكر بود ستود.
امام كاظم عليه السلام، در آن شرايط سخت، مى كوشيد تا هم سرپرستى فرزندان پيامبر و آل على را بخوبى بر عهده داشته باشد، هم به عنوان حجّت معصوم الهى، اسلام و قرآن و معارف دين را ترويج كند، هم با انحرافات فكرى و بدعت ها و منحرفان مقابله كند، هم در عين حال كه نمى خواست كوچكترين همكارى با حكومتهاى ظالم داشته باشد، به نحوى هوشيارانه رفتار كند كه بهانه به دست ظالمان براى آزار اهل بيت پيامبر و شيعيان ندهد. اين بود كه موضعگيرى هاى او بسيار سنجيده و دشوار بود و ياران خويش را نيز به طور پنهانى از همكارى با دستگاه خلافت نهى مى كرد. نمونه آن ماجراى «صفوان جمّال» و نهى او از كرايه دادن شترانش به هارون الرشيد، حتى براى سفر حج است.
موسى بن جعفر عليه السلام بدترين روزها را در دوره حكومت هارون سپرى كرد. سخن چينى ها و گزارشهاى دروغين و از روى دشمنى، سبب شد كه هارون نسبت به فعاليت ها و ارتباط هاى امام، بدبين و نگران شود و دستور دستگيرى او را بدهد. به دستور وى، امام را در مدينه دستگير كردند و به بصره برده، يك سال در زندان نگه داشتند. سپس او را به بغداد (مقرّ خلافت عباسيان) بردند. چندى نزد فضل بن يحيى زندانى بود، آنگاه او را به زندانِ سندى بن شاهك منتقل كردند. اين انتقال ها عمدتاً به خاطر آن بود كه رفتار و عبادت و دعاهاى حضرت در زندان، بر مأموران و زندانبانان هم اثر مى گذاشت و آنان به بى گناهى او پى مى بردند و به وى علاقه مند مى شدند. سالها امام در زندان هاى بغداد، در بدترين شرايط به سر برد. از 7 سال تا 14 سال، دوران محبوسيّت او را در سياهچال هاى بغداد و در غل و زنجير ياد كرده اند.
رفتار و اخلاق امام، بسيار والا و دوست داشتنى بود. عبادت هاى عاشقانه و مناجات هاى او چه در بيرون و چه در زندان، معروف است. از عبادت بسيار، بدن شريف او ضعيف شده بود، اما روحى استوار و قوى داشت. او پيوسته از خدا جاى خلوتى براى عبادت و نماز مى طلبيد. زندان هاى دراز مدت، اين خواسته او را تأمين كرده بود، از اين رو بر اين فرصت هاى خلوت و عبادت، خدا را سپاس مى گفت. وى بسيار پارسا و عبادت پيشه بود.
عفو و گذشت و بزرگوارى او بى مانند بود. از بس حليم و بردبار و صبور بود كه به او لقب «كاظم» دادند، يعنى فرو خورنده خشم. گاهى در مقابل گستاخى و توهين برخى دشمنان جاهل، چنان بردبارى و بزرگوارى از خود نشان مى داد كه طرف را شرمنده اخلاق والاى خويش مى ساخت.
در سخاوت و بخشندگى هم كم نظير بود. آنچه به دست مى آورد، در راه محرومان و مستمندان خرج مى كرد و به درماندگان كمك هاى مالى بسيار مى نمود. فقراى مدينه، خانه او را محلّ اميد خويش مى دانستند. وى اغلب شبها به صورت ناشناس، پول و نان و خرما و آذوقه به فقرا مى رساند و آن محرومان، كمك كننده را نمى شناختند.
از نظر تلاش علمى و گسترش معارف دين نيز، فعّال بود. با آن همه سختگيرى ها و محدوديت ها، احاديث فراوانى به تشنگان معرفت مى آموخت. شاگردان پدرش، پس از شهادت امام صادق عليه السلام از خرمن علوم وى بهره مى گرفتند. تربيت يافتگان مكتب او در زمينه هاى فقه، عقايد و كلام، اخلاق و تفسير و حديث بسيار بودند و در مناظرات علمى بر ديگران چيره مى شدند. از جمله ياران او مى توان محمد بن ابى عمير، صفوان بن مهران، صفوان بن يحيى، حمّاد بن عيسى، على بن يقطين، مفضّل بن عمر، عبدالرحمان بجلى، معمّر بن خلاّد، هشام بن حكم، يونس بن عبدالرحمان، اسحاق بن عمّار و مؤمن طاق را نام برد.
آن حضرت، به تلاوت قرآن، بسيار انس داشت. با صدايى حزين و دلنشين قرآن مى خواند. گاهى مردم براى لذّت از آواى خوش قرآن او اطراف خانه اش جمع مى شدند و از روى شوق و رقّت قلب، اشك مى ريختند.
محبوبيت امام كاظم عليه السلام بسيار بود. روزى كه مى خواستند حضرت را از مدينه بيرون ببرند، ميان مردم شور و ولوله اى افتاد و پس از رفتنش، فقيران مدينه، تازه آن ناشناسى را كه به آنان كمك مى رساند شناختند. همين شخصيت والا كه امام داشت، موجب دشمنى هارون شد و او را به بغداد احضار كرد و به زندان افكند.
حضرت كاظم عليه السلام به دستور هارون الرشيد، در زندان مسموم و شهيد شد، در حالى كه غل و زنجير بر دستها و پاهايش بود. وى زمان شهادت 55 سال داشت. هارون كه مى خواست مردم از جنايت او آگاه نشوند و مرگ او را طبيعى جلوه دهد، يك روز قبل از شهادتش، مجلسى ترتيب داد و شخصيت هاى معروف را حاضر ساخت تا گواهى دهند كه حضرت سالم است و سوء قصدى نسبت به او انجام نشده است. ولى امام با آن حال بيمارى و مسموميّت، به آن شاهدان فرمود كه او را با 9 عدد خرما مسموم ساخته اند و فردا بدنش سبز خواهد شد و پس فردا از دنيا خواهد رفت!
شهادت امام موسى بن جعفر عليه السلام، روز 25 رجب سال 183 هجرى در بغداد اتفاق افتاد، پيكر او را در مقابر قريش در غرب بغداد دفن كردند. از آن پس، آن آرامگاه، عظمت و رونق يافت و شهر «كاظمين» كه مدفن آن امام و نوه شهيدش اما جواد عليه السلام است بنا شد. مدّت امامت آن حضرت 35 سال طول كشيد.
از امام كاظم عليه السلام فرزندان بسيارى باقى ماند. شمار آنان را تا 27 فرزند هم نوشته اند. برترين فرزندان او حضرت رضا عليه السلام، حضرت معصومه، حضرت احمد بن موسى (شاهچراغ) و محمد بن موسى (در شيراز) و حمزة بن موسى(در شهر رى) هستند كه چشم و چراغ مردم ايران و شيعيان اند.
1 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: اِنَّ اَبْدانَكم لَيْسَ لَها ثَمَنٌ اِلاَّ الْجَنَّةُ، فَـلاتَبيعُـوها بِغَيْـرِها.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
امام كاظم عليه السلام فرمود:
3 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: تَفَـقَّـهُوا فى ديـنِ اللّه ِ، فَإنَّ الْفِقْهَ مِفْتاحُ الْبَصيرَةِ وَتَمامُ الْعِبادَةِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
از امام كاظم عليه السلام روايت است:
امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود:
6 عَـنِ الكاظِـم عليه السلام: وَجَدْتُ عِلْمَ النّاسِ فى اَرْبَـعٍ: اَوَّلُــها اَنْ تَعْرِفَ رَبَّكَ، وَالثّانِيَةُ اَنْ تَعْرِفَ ما صَنَعَ بِكَ، وَالثّـالِثَةُ اَنْ تَعْـرِفَ مـا اَرادَ مِنْكَ، وَالرّابِعَةُ اَنْ تَعْرِفَ ما يُخْرِجُكَ مِنْ دينِكَ.
امـام كاظـم عليه السلام فرمود:
7 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: اِذا كانَ ثَلاثَةٌ فى بَيْتٍ فَلايَتَناجىَ اثنانِ دُونَ صاحِبِهِما، فَإنَّ ذالِكَ مِمّا يَغـُمـُّهُ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
8 مِن وَصِيَّةِ مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: مَثَلُ الدُّنْيا مَثَلُ ماءِ الْبَحْرِ كُلَّما شَرِبَ مِنْهُ الْعَطْشـانُ ازْدادَ عَطَشا حَتّى يَقْتـُلَهُ.
از وصاياى امام كاظم عليه السلام به هشام:
9 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: بِئْسَ الْعَبـْدُ عَبـْدٌ يَكُونُ ذا وَجْهَيْنِ وَذا لِسانَيْنِ يـُطْرى اَخـاهُ اِذا شاهـَدَهُ وَيـَأْكُلُهُ اِذا غابَ عَـنْهُ.
از سخنان امام كاظم عليه السلام:
امام كاظم عليه السلام فرمود:
11 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: اَفْضَلُ ما يَتَقَرَّبُ بِهِ الْعَبْدُ اِلَى اللّه ِ بَعْـدَ المَعْـرِفَةِ بِهِ الَصَّـلاةُ وِ بِرُّ الْوالِدَيْنِ وَ تَرْكُ الْحَسَدِ وَالُعْجبِ وَالفَخْرِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
12 عَنِ الكاظِم عليه السلام: اِسْتَحْيـُوا مِنَ اللّه ِ فى سـَرائِـرِكُمْ كَما تَسْتَحْيُونَ مِنَ النّاسِ فى عَلانِيَتِكُمْ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
13 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: اِنَّ لِلّهِ عَلَى النّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجـَّةً ظاهِـرَةً وَحُجـَّةً باطِنـَةً، فَاَمَّا الَّظاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَالأَنْبِياءُ وَالأَئِمَّةُ، وَاَمـَّا الْبـاطِنـَةُ فَالْعـُقـُولُ.
امام كاظم عليه السلام درسخنان خود به هشام بن حكم فرمود:
14 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: اَداءُ الْأَمانَةِ وَالصِّدْقُ يَجْلِبانِ الرِّزْقَ، والْخِيانَةُ وَالْكِذْبُ يَجْلِبانِ الْفَقْرَ وَالنِّفاقَ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
15 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: ثَلاثَةٌ يُجْلينَ الْبَصَرَ: الَنَّظَرُ اِلَى الْخُضْرَةِ وَالنَّظَرُ اِلَى الْماءِ الجارى وَالَّنَظَرُ اِلَى الْوَجْهِ الْحَسَنِ.
از سخنان امام كاظم عليه السلام است:
16 قالَ الكاظِم عليه السلام: لَيْسَ الْقـُـبْلَةُ عَلَى الْفـَمِ اِلاّ لِلزَّوْجَةِ وَالْوَلَدِ الصَّغيرِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
17 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: ثَلاثَةٌ يَسْتَظِلُّونَ بِظِلِّ عَرْشِ اللّه ِ يـَوْمَ لاظـِلَّ اِلاّ ظـِلُّـهُ: رَجُلٌ زَوَّجَ اَخاهُ الْمُسْلِمَ، اَوْ اَخْـدَمـَهُ، اَوْكَتَمَ لَهُ سِرّا.
امام هفتم فرمود:
18 قالَ الكاظِم عليه السلام: مَنْ لَمْ يَعْرِفِ الزّيادَةَ عَلى نَفْسِهِ فَهُوَ فىالنُقْصانِ وَمَنْ كانَ اِلَى النـُّقْصانِ اَكْثـَرَ فَالْمَوْتُ خَيـْرٌ لَهُ مِنَ الْحـَياةِ.
امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود:
19 قالَ الكاظِم عليه السلام: مَنْ سَرَّ مُؤْمِنا فَبِاللّه بَدَءَ وَبِالنَّبِىِّ صلي الله عليه و آله ثَنّى وَبِنا ثَلَّثَ.
امام كاظم عليه السلام به على بن يقطين فرمود:
20 سَمِعتُ أبَا الحَسَن عليه السلام يَقُول: اِنَّ لِلّهِ عِبادا فىِ الأَرْضِ يَسْعَوْنَ فىحَوائِجِ النّاسِ هـُمُ الاْمِنُونَ يـَوْمَ القِيـامَةِ.
معمّر بن خلاد گويد شنيدم كه امام كاظم عليه السلاممى فرمود:
21 عَن أبِى الحَسَنِ الماضِى عليه السلام: لَيْسَ مِنّاَ مَنْ لَمْ يُحاسِبْ نَفْسَهَ كُلَّ يَوْمٍ فَاِنْ عَمِلَ حَسَنا استَـزادَ اللّه َ وَاِنْ عَمِلَ سَيِّئَا اسْتَغْفَرَاللّه َ مِنْهُ وَتابَ اِلَيْهِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
22 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: لا تَسْتَكْثِرُوا كَثيرَ الْخَيْرِ وَلا تَسْتَقِلُّوا قَليلَ الذُّنُوبِ، فَإنَّ قَليلَ الذُّنُوبِ يَجْتَمِعُ حَتّى يَكُونَ كَثيرا.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
امام كاظم عليه السلام فرمود:
24 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: اِيّاكَ اَنْ يَراكَ اللّه ُ فى مَعْصِيَةٍ نَهاكَ عَنْها وَاِيّاكَ اَنْ يَفْقِدَكَ اللّه ُ عِنْدَ طاعَةٍ اَمَرَكَ بِها.
از امام كاظم عليه السلام:
25 قالَ الكاظِمُ عليه السلام: اَلْمُؤمِنُ اَعَزُّ مِنَ الْجَبَلِ، اَلْجَبَلُ يُسْتَفَلُّ بِاْلمَعاوِلِ وَالْمُؤْمِنُ لايُسْتَفَلُّ دينُهُ بِشَئٍ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
26 عَنِ الكاظِم عليه السلام: اِيّاكَ اَنْ تَمْنَعَ فى طاعَةِ اللّه ِ فَتُنْفِقَ مِثْلَيْهِ فى مَعْصِيَةِ اللّه ِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
27 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: اِنَّ الْحَرامَ لايَنْمى وَاِنْ نَمى لايُبارَكُ لَهُ فِيهِ، وَما اَنْفَقَهُ لَمْ يُوجَرْ عَلَيْهِ وَما خَلَّفَهُ كانَ زادُهُ اِلَى النّارِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
28 عَن مُوسَى بنِ جَعفَر عليه السلام: مَنْ طَلَبَ هذَا الرِّزْقَ مِنْ حِلِّهِ لِيَعُودَ بِهِ عَلى عِيالِهِ وَنَفْسِهِ كانَ كَالْمُجاهِدِ فى سَبيلِ اللّه ِ.
از امام كاظم عليه السلام روايت است:
29 قالَ الكاظِم عليه السلام: اَلتَّحَدُّثُ بِنِعَمِ اللّه ِ شُكْرٌ وَتَرْكُ ذلِكَ كُفْرٌ، فَارْبِـطُوا نِعَـمَ رَبِّـكُمْ بِالشُّـكْرِ وَحَصِّنُوا اَمْوالَكُمْ بِالزَّكاةِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
30 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: لاتُضَيِّعْ حَقَّ اَخيكَ إتِّكالاً عَلى مابَيْنَكَ وَبَيْنَهُ، فَاِنَّهُ لَيْسَ بِأَخٍ مَنْ ضَيَّعْتَ حَقَّهُ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
31 عَنِ الكاظِم عليه السلام: اِنّمـا يُحْتاجُ مِنَ الإمامِ اِذا قالَ صَدَقَ، وَاِذا وَعـَدَ اَنـْجَزَ، وَاِذا حـَكَمَ عـَدَلَ.
از سخنان امام كاظم عليه السلام:
32 قالَ مُوسَى بنُ جَعفَر عليه السلام: لاَءقامَةُ الْحَدِّ لِلّهِ اَنْفَعُ فِى الأَرْضِ مِنَ الْقـَطَرِ اَرْبـَعينَ صـَباحا.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
33 عَنِ الكاظِم عليه السلام: لَيْسَ مِنْ دَواءٍ اِلاّ وَ هـُوَ يُهَيـِّجُ داءً وَلَيْسَ شَىْ ءٌ فِى الْبَدَنِ اَنْفَعَ مِنْ اِمْساكِ الْيَدِ، اِلاّ عَمـّا يَحْتـاجُ اِلَيْهِ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
34 سَمِعتُ أبَاالحَسَن عليه السلام يَقُولُ: لَوْ اَنَّ النّاسَ قَصَدُوا فِى الطَّعامِ لاَسْتـَقـامَتْ اَبـْدانـُهُمْ.
عمرو بن ابراهيم گويد: شنيدم كه امام كاظم عليه السلاممى فرمود:
35 سَمِعتُ أبَاالحَسَن عليه السلام يَقُولُ: اَللَّحْمُ يُنْبِتُ اللَّحْمَ، مَنْ اَدْخَلَ جَوْفَهُ لـُقْمَةَ شـَحْمٍ اَخـْرَجَتْ مِثْلـَها داءً.
موسى بن بكر گويد شنيدم كه امام كاظم عليه السلام مى فرمود:
امام كاظم عليه السلام فرمود:
37 قالَ أبُوالحَسَن عليه السلام: مَنْ ذَكَرَ رَجُلاً مِنْ خَلْفِهِ، بِما هُوَفيهِ مِمّا عَرَفَهُ النّاسُ لَمْ يَغْتَبْهُ، وَمَنْ ذَكَرَهُ مِنْ خَلْفِهِ، بِما هُوَ فيهِ مِمّا لا يَعْرِفُهُ النّاسُ اِغْتابَهُ، وَمَنْ ذَكَرَهُ بِما لَيْسَ فيهِ فَقَدْ بـَهـَتَهُ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
38 عَنِ الكاظِم عليه السلام: اَلْعَجَـبُ كُلَّ الْعَجَـبِ لِلْمُحْتَمينَ مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ مَخافَةَ الدّاءِ اَنْ يَنْزِلَ بِهِمْ، كَيْفَ لايَحْتَمُونَ مِنَ الذُّنُوبِ مَخافَةَ النّارِ اِذَا اشْتَعَلَتْ فى اَبْدانِهِمْ.
امام كاظم عليه السلام فرمود:
39 عَنِ الكاظِم عليه السلام: لاتَمْنَحُوا الْجُهّالَ الحِكْمَةَ فَتَظْلِمُوها، وَلاتَمْنـَعـُوها اَهْـلَها فَتَـظْلِمُوهُمْ.
از وصاياى امام كاظم عليه السلام به هشام:
40 قالَ الكاظِم عليه السلام: اِنَّ الزَّرْعَ يَنْبُتُ فِى السَّهْلِ وَلايَنْبُتُ فِى الصَّفا، فَكَذلِكَ الْحِكْمَةُ تَعْمُرُ فِى الْقَلْبِ الْمُتَواضِعِ وَلاتَعْمُرُ فِى الْقَلْبِ الْمُتَكَبِّرِ الْجَبّارِ.
امام موسى بن جعفر عليه السلام فرمود: