مقدمه

«كانُوا قَليلاً مِنَّ اللَّيلِ ما يَهْجَعُونَ وَ بِالأسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ»
آنان [پرهيزگاران و نيكوكاران] كمى از شب را مى خوابيدند و در سـحرگاهـان استـغفارمى كـردنـد.
سعدى مى گويد:
دوش مرغى به صبح مى ناليدعقل وصبرم ببرد وطاقت وهوش
يكى از دوستان مخلص رامگر آواز من رسيد بگوش
گفت باور نداشتم كه تو رابانگ مرغى چنين كند مدهوش
گفتمش شرط آدميت نيستمرغ، تسبيح گوى و من خاموش

روح زندگى، در معنويت و صفاى باطن و خداگرايى است. انديشه مادى گرايى در عقيده و عمل از پديده هاى بسيار زشت و باطلى است كه در طول تاريخ لطمه هاى فراوانى به انسان زده و هنوز هم مى زند و تا روزى كه بشر دچار اين بيمارى است، سعادت و آرامش سراغ او نخواهد آمد و با كمال تأسف اين انديشه باطل و ناهنجار كم كم از مادى گرايان تجاوز كرده به پيروان اديان آسمانى و حتى مسلمانان نيز كه دم از مخالفت با مادّى گرايى مى زنند سرايت كرده است، در بسيارى از مسائل روز مرّه زندگى على رغم معارف دينى و اعتقادات مذهبى خود درباره عوامل غير مادّى گرفتار غفلت مى شوند و در رفتار و كردار و گفتار خود فقط عوامل مادّى را مؤثر مى دانند و در عمل در برخورد با مسائل مختلف گويا دقيقاً فكر و انديشه مادى گرايان و كج انديشان در ميانشان رواج دارد و جهات معنوى در انگيزه ها و عملها كمتر مشاهده مى شود به عنوان مثال خيلى ها فكر مى كنند تنها عامل و راه رسيدن به رزق و روزى و ثروتمند شدن كار و تلاش و كوشش ظاهرى و مادّى است در حالى كه اين انديشه مسلّم بى اساس و اشتباه است و در منابع دينى عوامل فقر و غنا بسيار فراوان بيان شده است كه يكى از آنها كار و تلاش است. تجربه هم نشان مى دهد كه تنها راه رسيدن به رزق و روزى آن نيست هر چند كار از عوامل مهم است تا جايى كه در قرآن آمده است: «وَ أنَ لَيْسَ للإنسان إلاّ ما سَعى»

چيزى جز از راه سعى و تلاش و كوشش گير انسان نمى آيد ولى بايد توجّه داشت كه سعى و تلاش فقط كوشش مادّى و دوندگى هاى روز مرّه نيست و عوامل روحى و معنوى هم مؤثّر است به عنوان مثال در احاديث و منابع اسلامى يكى از عوامل به دست آوردن ثروت و زياد شدن رزق و روزى سحر خيزى بحساب آمده كه اكثريت جامعه به آن بى توجّه هستند و شايد وقتى گفته شود كه يكى از عوامل و راه كسب روزى سحر خيزى است تعجّب كنند و حتى باور نكنند با اينكه اين حقيقت به تجربه ثابت شده و قطعى است البته خود سحرخيزى نوعى سعى و تلاش است بلكه مشكلتر و سخت تر از كارهاى معمولى است مگر براى كسانى كه لذّت آنرا چشيده باشند ولى انديشه مادّى گرايى اين را سعى و تلاش به حساب نمى آورد و خيال مى كنند فقط شب و روز دويدن و كار كردن رزق و روزى انسان را زياد مى كند.
آرى سحر خيزى يكى از موهبت هاى الهى است كه داراى آثار و بركات زيادى است و تنها كسانى كه از آن بهره دارند به عظمت و ارزش و بركات فراوان آن واقف اند. يكى از بركات بسيار كوچك آن فراوانى رزق و روزى است به اميد آنكه فرهنگ سحر خيزى كه فرهنگ و روش هميشگى تمام اولياء الهى بويژه چهارده معصوم است، در جامعه اسلامى رواج پيدا كند و فضاى ميهن اسلامى از عطر و بوى اين موهبت الهى همه را پر نشاط كرده و آنان از بركات فراوان آن بهره مند گردند و علاوه بر توفيق عبادت و نيايش در ساعات بهشتى صبحگاهان و انس با لحظات معنوى هنگامه فجر، نشاط و نيروى روزانه هم كسب كنند.
اينك شما و چهل نمونه از احاديث گرانقدرى كه اهميت و آثار و بركات سحرخيزى را بيان كرده و مضرّات پرخوابى و پيامدهاى خواب صبحگاهى را بيان مى كند. به اميد آن روزها و بر آمدن آرزوها.
محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه 1385

از امام هادى عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: بنده خدا شب از خواب برمى خيزد و چرتش مى گيرد و به راست و چپ متمايل مى شود و گاهى چـانه اش به طرف سينه اش مى افتد، پس خداوند متعال دستورمى دهد درهاى آسمان گشوده مى شود، به فرشتگان مى فرمايد: به بنده ام نگاه كنيد بخاطر چيزى كه واجب نكرده ام اين چنين خود را براى تقرّب به من به زحمت انداخته است، به اميد يكى از سه حاجت: گناهى كه آن را براى او ببخشايم، توبه اى كه براى او تجديد كنم، يـا روزى او را زيــاد كنـم. آگاه باشيد اى فرشتگان من كه هر سه را براى او روا كـردم.

رسول گرامى صلي الله عليه و آلهفرمود: كسى كه در مكانى نماز صبح را خوانده بنشيند و ذكر خدا گويد تا آفتاب طلوع كند پاداش او همانند كسى است كه حجّ خانه خدا را بجا آورده است.

امام حسن مجتبى عليه السلام فرمود: كسى كه نماز را بجا آورد و در محل نمازش تا طلوع آفتاب بنشيند اين كار او را از آتش جـهنم باز خواهد داشت.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: اينكه نماز صبح را بجا آوردم سپس در جايى بنشينم و خداى عزيز و بزرگ را ذكر بگويم تا آفتاب طلوع كند پيش من محبوبتر است از اينكه اسب را زين كرده و به جهاد در راه خدا پردازم.

پيامبر عظيم الشأن صلي الله عليه و آلهفرمود: چنانچه همراه گروهى كه بعد از نماز صبح ذكر خدا مى كنند بنشينم پيش من محبوبتر است از چهار نفر آزاد شدگان از فرزندان اسماعيل.

امام صادق عليه السلام در مورد گفتار خداوند متعال كه قرآنِ فجر مشهود است فرمود: يعنى نماز صبح كه فرشتگان شب وفرشتگان روز شاهد آن هستند. پس هنگامى كه انسان نماز صبح را در طلوع سپيده بجا آورد دوبار براى او ثبت مى شود هم فرشتگان شب و هم فرشتگان روز براى او مى نويسند.

امام صادق عليه السلام فرمود: برترى اوّل وقت بر آخر وقت براى انسان مؤمن از مال و فرزندش بهتر است. و فرمود: برترى اوّلِ وقت بر آخر آن مثل برترى آخرت بر دنياست.

على عليه السلام فرمـود: برترين عبادت بيدارى چشم ها با ذكر خداوند سبحان است.

امام اميرالمؤمنين عليه السلامفرمود: بيدارى شب شعار پرهيزكاران و منش مشتاقان است.

امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند از بندگانش هركسى را كه زياد دعا كند دوست مى دارد، پس بر شما باد دعاى در سحر تا طلوع آفتاب، زيرا آن زمان ساعتى است كه دربهاى آسمان گشوده مى شود ورزق انسانها تقسيم مى گردد و نيازهاى بزرگ و مهمّ برآورده مى شود.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند بزرگ فرمود: اى فرزند آدم ساعتى بعد از طلوع فجر و ساعتى بعد از عصر مرا ياد كن من مهمّات زندگى تو را كفايت و تضمين مى كنم.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: قسم به كسى كه جان محمّد در دست اوست، دعاى شخص بعد از طلوع فجر تا طلوع آفتاب در رفع نيازها از سير و سفر در زمين براى تجارت و بدست آوردن روزى كارسازتر است.

امام صادق عليه السلام فرمود: نشستن بعد از نماز صبح براى دعا و تعقيبات تا طلوع آفتاب دركسب روزى ازفعاليت وسفر روى زمين رساتر ومؤثرتر است.

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه نماز صبح را بخواند و تا طلوع آفتاب منتظر شود اين شخص براى كسب روزى موفّق تر است از كسى كه يك ماه در روى زمين براى تجارت و كسب روزى سفر كند.

راوي: وقتى رسول خدا صلي الله عليه و آلهنماز صبح را مى خواند رو به قبـله مى كرد و تـا طلوع آفتاب ذكر خـدا مى كرد، بعـد امام اميرالمؤمنين عليه السلام پشت سر پيامبر و رو به مردم قرار مى گرفت و مردم براى مطرح كردن نيازهاى خود از او اجازه مى گرفتند، پيامبر صلي الله عليه و آلهفرمان داده بود كه اينطور عمل كنند.

امام باقر عليه السلام فرمود: امام على عليه السلام چـون نمازصبح را مى خواند،مرتّب مشغول تعقيبات بود تا آفتاب طلوع مى كرد،وقتى كـه خورشـيد طلوع مى كـرد نيازمندان و تهيدستان و ساير مردم دور او اجتماع مى كردند و به آنان قرآن و احكام مى آموخت.

راوى گويد: امام حسن عليه السلام را ديدم كه نماز صبح را مى خواند در جايگاهش مى نشست تا آفتاب طلوع كند، و از امام عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: از رسول خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه فرمود: كسى كه نماز صبح بجا آورد سپس در جايگاهش نشسته و به ذكر خدا مشغول شود تا خورشيد طلوع كند، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد، خداوند او را از آتش باز دارد.

بعضى از اصحاب نقل كرده: من نزد امام سجاد عليه السلامبودم او وقتى نماز صبح را مى خواند سخن نمى گفت تا خورشيد طلوع كند.

نقل شده است: امام زين العابدين عليه السلام نماز صبح را كه مى خواند در جايگاه نمازش مشغول تعقيبات مى شد تا آفتاب طلوع مى كرد، بعد بلند مى شد نمازى طولانى مى خواند، سپس مقدارى مى خوابيد بعد بيدار مى شد مسواك مى طلبيد و مسواك مى زد بعد صبحانه مى خواست.

امام صادق عليه السلام از پدر بزرگوارش امام باقر عليه السلام نقل مى كند: امام باقر عليه السلام ما را جمع مى كرد و دستور مى داد ذكر بگوييم تا خورشيد طلوع كند، به كسانى كه سواد دار بودند دستور قرائت قرآن مى داد و به كسانى كه توان خواندن نداشتند فرمان به ذكر مى داد، خانه اى كه در آن قرآن خوانده شود و ذكر خدا گفته شود بركت آن زياد مى شود.

نقل شده كه امام هفتم عليه السلامبرنامه اش چنين بود: نافله هاى شب را مى خواند و آنها را به نماز صبح متّصل مى كرد، سپس مشغول تعقيبات مى شد تا خورشيد طلوع كند، بعد براى خدا به سجده مى رفت و سر از سجده و حمد و ثناى الهى بر نمى داشت تا اينكه نزديك ظهر مى شد. (احتمالاً اين برنامه زمان زندان امام عليه السلامبوده است)

راوي: امام رضا عليه السلام زمانى كه نماز صبح را مى خواندـ كه او مرتّب اوّل وقت مى خواند ـ به سجده مى رفت و سر از سجده بر نمى داشت تا آفتاب بالا مى آمد.

راوى گويد: من از مدينه تا مرو مأمور همراه امام رضا عليه السلام بودم او هنگامى كه صبح مى شد نماز صبح را كه بجا مى آورد و سلام مى داد در مصلاّى خود مى نشست و مشغول حمد و سپاس و تكبير و تهليل و صلوات بر پيامبر اكرم مى شد تا خورشيد طلوع كند، سپس سجده مى كرد و در سجده مى ماند تا روز بالا مى آمد بعد به طرف مردم مى آمد و با آنان به گفتگو مى نشست و آنان را گرامى مى داشت.

راوى گويد: امام رضـا عليه السلام در خراسـان كه بود هنـگامى كـه نمـاز صبـح را مى خـوانـد در جايگاه نمازش مى نشست تا آفتاب طلوع كند.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: زمين از سه چيز پيش خدا ناله كرده كه هيچ جا چنين ضجّه و ناله اى نكرده است:
1 ـ از خون حرامى كه روى او مى ريزد.
2 ـ و غسلى كه از زنـا انجـام مى گيرد.
3 ـ و خوابيدن روى زمين قبل از طلوع خورشيد.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: خواب بين مغرب و عشاء باعث فقر مى شود، و خواب قبل از طلوع آفتاب نيز تنگدستى را به دنبال مى آورد.

امام چهارم عليه السلام فرمود: اى ابا حمزه! قبل از طلوع آفتاب مخواب كه من آنرا برا تو ناپسند مى دانم، خداوند در اين زمان روزى بندگان را تقسيم مى كند و بر دستان، آنرا به جريان مى اندازد.

رواى گويد: به امام باقر عليه السلام گفتم: فدايت شوم مردم مى گويند: خواب بعد از سپيده صبح مكروه است، چون روزى ها در آن وقت تقسيم مى شود. امام عليه السلام فرمود: روزى ها مشخصّ وتقسيم شده است ولى خداوند متعال روزى فوق العاده دارد كه آنرا از طلوع فجر تا طلوع خورشيد تقسيم مى كند، و همين است منظور پروردگار متعال كه فرمود: از فضـل پروردگار بخـواهيد.

امام باقر عليه السلام فرمود: شيطان لشگريان شب خود را از غروب خورشيد تا هنگامى كه روشنايى و قرمزى آفتاب هست پخش مى كند، و لشگريان روز را از زمان طلوع صبح تا طلوع آفتاب پخش مى كند، و ياد آورى كرد كه: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مى فرمود: در آن دو ساعت زياد ذكر و ياد خدا كنيد چون آن دو زمان ساعت غفلت است.[وشيطان ممكن است انسان را غافلگير كند.]

امام باقر عليه السلام فرمود: خواب اوّلِ روز نادانـى است، وخواب نزديك ظهر نعمت است، وخواب بعد از عصر حماقت است، وخواب بين مغرب و عشاء باعث محروميت از روزى مى شود.

محمّد بن مسلم گويد: از يكى از دو امام باقر و امام صادق عليهماالسلام از خواب بعد از صبح سئوال كردم فرمود: روزى در ايـن سـاعت گسـترش مى يـابـد بنابراين نمى پسندم مرد در اين ساعت بخوابد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خواب صبح شوم است انسان را از روزى محروم و رنگ او را زرد مى كند، و منّ و سلوى (غذاى مخصوص و لذيذ بنى اسرائيل) بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد بر بنى اسرائيل نازل مى شد، هر كس در آن ساعت مى خوابيد سهم او نازل نمى شد و چون بيدار مى شد بهره خود را نمى ديد، محتاج به سئوال و جستجو مى شد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خواب صبح شوم است، روزى را دور مى كند و رنگ انسان را زرد و زشت و متغيّر مى كند و آن خواب اشخاص شوم است، خداوند بزرگ روزى ها را بين طلوع صبح تا طلوع خورشيد تقسيم مى كند، پس از خواب اين زمان دورى كنيد.

امام رضا عليه السلام در مورد آيه «فَالْمُقَسِّماتِ أمْراً» «قسم به تقسيم كنندگان كار» فرمود: فرشـتگان روزى فرزنـدان آدم را بين طلوع صبح تا طلوع آفتاب تقسيم مى كنند، بنابراين كسى در آن فاصله بخوابد از روزى خود خواب مانده است.

خداوند متعال به حضرت موسى فرمود: اى پسرعمران، دروغ مى گويد كسى كه گمان مى كند مرا دوست دارد، ولى هنگامى كه شب فرا مى رسد همه شب را مى خوابـد.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: نخستين گناهانى كه در مقابل خداوند بزرگ به وقوع پيوست شش چيز بود:
1 ـ دنيا دوستى
2 ـ رياست طلبى
3 ـ شكـمبارگى
4 ـ پـرخــوابى
5 ـ راحـت طلبى
6 ـ زن بــارگى

امام باقر عليه السلام فرمود: حضرت موسى عليه السلامعرض كرد: اى پروردگار كدام يك از بندگانت بيشتر مورد خشم تو هستند؟ خداوند متعال فرمود: كسى كه شب همانند مردار (خوابيده) است و روز را هـم بـه بيهـودگى مى گـذرانـد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خـداى عزيز و بزرگ نسبت به سه چيز خشم شـديد دارد:
1 ـ خواب بدون بيدارى (يعنى خوابيدن تمام شب)
2 ـ خنده بدون شگفتى.
3 ـ خوردن در حالت سيرى.

امام صادق عليه السلام فرمود: خداى بزرگ خواب زياد و بيكارى زياد را ناپسند مى شمارد. و امام عليه السلامفرمود: خواب زياد دين و دنياى انسان را از بين مى برد.

رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: از خواب زياد بپرهيزيد، زيرا خواب زياد انسان را در قيـامت در زمـره فقيران قـرار مى دهـد.