مقدمه

وَقَضى رَبُّكَ اَلاَّ تَعْبُدُوا اِلاَّ اِيّاهُ وَبِالْوالِدَيْنِ اِحْسانا اِمّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ اَحَدُهُما، اَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما اُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُما وَقُلْ لَهُما قَوْلاً كَريما...
و خداى تو حكم فرموده كه، هيچ كس را جز او نپرستيد و به پدر و مادر نيكى كنيد اگر هر دو يا يكى از آنها به پيرى برسند (كه موجب رنج و زحمت باشند) زنهار كلمه اى كه رنجيده خاطر شوند مگو و كمترين آزار به آنان مرسان و با ايشان با احترام و بزرگوارانه سخن بگو.
و هميشه پر و بال تواضع و تكريم را با كمال مهربانى نزدشان بگستران و بگو: پروردگارا، به پدر و مادرم رحمت و مهربانى فرما، آنگونه كه آنان مرا در كوچكى تربيت كردند.

گرچه هستى ما از خداست، ليكن سبب زندگى و وجود ما، پدر و مادر است و ما شاخه اى از وجود اين دو عزيزيم و ميوه اى از بوستان محبّت و تربيت و مهر و عاطفه بى نظير پدر و مادريم.
انسان فراموشكار، وقتى به قدرت و موقعيتى رسيد، دوران عجز و كوچكى خويش را از ياد مى برد و پدر و مادر و زحمات طاقت فرساى آنان را فراموش مى كند، و چه ناسپاسى و كفرانى بدتر از اين؟
انسانيّت و اخلاق ايجاب مى كند كه پاسدار اين دو گوهر باشيم و در حال حياتشان از نيكى و احسان و پس از مرگشان از صدقات و ياد نيك غفلت نكنيم. ما امتداد وجودى والدين خوديم و فرزندان ما تدوام وجود مايند، چگونگى برخورد ما با پدر و مادر و احترام و نيكى ما به آنان سبب مى شود: كه فرزندان ما نيز در نسل آينده، حق شناس و قدردان و نيكوكار به بار آيند. فرزندان ما همانگونه خواهند بود كه ما با والدين خويش رفتار مى كنيم.
بارى ... اداى حقّ والدين و انجام سپاس زحمات آنان نيز مانند حقّ خدا و شكر نعمتهايش از عهده توانائى ما خارج است و تنها بايد زبان به عجز بگشائيم و بال تواضح و فروتنى به زير پاى آندو فرشته بگستريم.
با اينحال، توجّه به مقام پدر و مادر و شناخت قدر و منزلت آنان نزد خداوند، زمينه اداى بخشى از حق بزرگ آنان را فراهم مى سازد.
رواياتى كه در اين مجموعه چهل حديث والدين مطالعه مى كنيد، ما را با گوشه اى از وظايف خود در برابر والدين آشنا مى كند.
توفيق الهى يارمان باد كه از نيكو كاران به پدر و مادر خويش به حساب آئيم چرا كه رضايت خدا در رضايت آنان است.
خدايا! ما را قدردان زحمات پدر و مادر بگردان.
خدايا! ما را به تربيت نسلى با ايمان و حق شناس و پاكدل و نيكوكار موفق بدار.

قم ـ محمود شريفى
11 ذيقعده 1416 روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و 12 فروردين 1375 روز جمهورى اسلامى

اميرالمؤمنين على عليه السلام فرمود: بزرگترين و مهمترين تكليف الهى نيكى به پدر و مادر است.

امام صادق عليه السلام فرمود: برترين كارها عبارتست از: 1 ـ نماز در وقت 2 ـ نيكى به پدر و مادر 3 ـ جهاد در راه خدا.

مردى خدمت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهآمد و گفت: پدر و مادر پيرى دارم كه به خاطر اُنس با من مايل نيستند به جهاد بروم، رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: پيش پدر و مادرت بمان، قسم به آنكه جانم در دست اوست اُنس يكروز آنان با تو از جهاد يكسال بهتر است. (البته در صورتى كه جهاد واجب عينى نباشد)

ابن مسعود مى گويد: از پيامبر گرامى صلي الله عليه و آلهسؤال كردم محبوبترين كار پيش خدا كدام است؟ فرمود: نماز در وقت، گفتم: بعد از آن چه چيز؟ فرمود: نيكى به پدر و مادر، گفتم: بعد از آن چه چيز، فرمود: جهاد در راه خدا.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: هر فرزند نيكوكارى كه با مهربانى به پدر و مادرش نگاه كند در مقابل هر نگاه، ثواب يك حجّ كامل مقبول باو داده مى شود، سؤال كردند، حتى اگر روزى صد مرتبه به آنها نگاه كند؟ فرمود: آرى خداوند بزرگتر و پاكتر است.

امام رضا عليه السلام فرمود: خداوندمتعال فرمان داده سه چيز همراه سه چيز ديگر انجام گيرد:
1 ـ به نماز همراه زكات فرمان داده است، پس كسى كه نماز بخواند و زكات نپردازد نمازش نيز پذيرفته نمى شود.
2 ـ به سپاسگزارى از خودش و پدر و مادر فرمان داده است، پس كسى كه از پدر و مادرش سپاسگزارى نكند، خدا را شكر نكرده است.
3 ـ به تقواى الهى فرمان داده و به صله رحم، پس كسى كه صله رحم انجام ندهد تقواى الهى را هم بجا نياورده است.

امام صادق عليه السلام فرمود: نيكى به پدر و مادر نشانه شناخت شايسته بنده خداست. زيرا هيچ عبادتى زودتر از رعايت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا انسان را به رضايت خدا نمى رساند.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه دستور الهى را در مورد پدر و مادر اطاعت كند، دو درب از بهشت برويش باز خواهد شد، اگر فرمان خدا را در مورد يكى از آنها انجام دهد يك درب گشوده مى شود.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: بنده اى كه مطيع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قيامت در بالاترين جايگاه است.

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسـى كـه به نـيّت پـدر و مادرش حجّ انجام دهد يا بدهكارى آنها را بپردازد خداونـد او را در روز قيامت با نيكان برمى انگـيزد.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: آنـكه پـدر و مـادرش را خشـنود كـند، خـدا را خشـنود كـرده و كـسى كه پدر و مـادر خودرا به خشم آورد، خدا را به خشم آورده است.

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگامى كه حضرت موسى عليه السلاممشغول مناجات با پروردگارش بود، مردى را ديد كه در زير سايه عرش الهى در ناز و نعمت است، عرض كرد: خدايا اين كيست كه عرش تو بر او سايه افكنده است؟ خداوند متعال فرمود: او نسبت به پدر و مادرش نيكوكار بود و هرگز سخن چينى نمى كرد.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دو سال راه برو به پدر و مادرت نيكى كن، يكسال راه برو و صله رحم انجام بده، (يعنى اگر پدر و مادرت در فاصله دورى هستند كه دو سال بايد راه بروى تا به آنها برسى و نيكى كنى ارزش دارد).

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه دوست دارد عمرش طولانى و روزيش زياد شود، نسبت به پدر و مادرش نيكى كند و صله رحم بجاى آورد.

حنان بن سُدير مى گويد: در حضور امام صادق عليه السلامبوديم كه مُيّسِر هم در ميان ما بود، از رابطه خويشاوندى سخن به ميان آمد، امام صادق عليه السلام فرمود: اى مُـيَسِّر چـند بار اجل و مرگ تو فـرا رسـيده و هـر بار خـداوند آنـرا بخـاطر صِله رحم با خويشاوندانت تأخير انداخته اسـت، اگر مى خواهـى خداوند عمر تو را زياد كند به پدر و مادرت نيكى كن.

امام صادق عليه السلام فرمود: مردى خدمت پـيامبر صلي الله عليه و آله آمد و گـفت: اى رسول خدا به چه كسى نيكى كنم؟ فرمود: به مـادرت، عـرض كرد، بعـد از او بـه چه كسى؟ فـرمود: به مادرت، گفت: سپس به چه كسى؟ فرمود: به مادرت سـؤال كرد: سپس به چه كسى؟ فـرمود: به پـدرت.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: به پدرانتان نيكى كنيد تا فرزندانتان به شما نيكى كنند، از زنان مردم چشم پوشى كنيد تا ديگران نسبت به زنهاى شما چشم پوشى كنند.

از امام كاظم عليه السلامنقل شده كه فرمود: مردى از پيامبر خدا صلي الله عليه و آله سؤال كرد: حقّ پدر بر فرزند چيست؟ حضرت فرمود: 1 ـ او را با نام صدا نكند 2 ـ در راه رفتن از او جلو نيفتند. 3 ـ قبل از او ننشيند 4 ـ كارى انجام ندهد كه مردم پدرش را فحش بدهند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: نگاه محبت آميز فرزند به پدر و مادرش عبادت است.

اَبى وَلاّد مى گويد: معناى آيه «وَبِالْوالِدَيْنِ اِحْسانا» را از امام صادق عليه السلام پرسيدم، فرمود: احسان به پدر و مادر اينست كه رفتارت را با آنها نيكو كنى و مجبورشان نكنى تا چيزى كه نياز دارند از تو بخواهند. «يعنى قبل از درخواست آنان نيازشان را برطرف كنى».

امام صادق عليه السلام فرمود: چشـمهايت را جـز از روى دلسـوزى و مهربـانى با پـدر و مادر خيـره مـكن و صـدايت را بلندتر از صـداى آنها نـكن دسـتهايت را بالاى دسـتهاى آنها مـبر، و جـلوتر از آنـان راه مرو.

امام صادق عليه السلام فرمود: چه چيز مانع شخص مى شود وقتى كه پدر و مادرش زنده يا مـرده اند به آنـها نـيكى كند، باين صـورت كه به نـيّت آنهـا نـماز بخواند، صـدقه بـدهد، حـجّ بجـا بياورد و روزه بـگيرد، زيـرا اگر چنـين كنـد ثـواب آنـها به پـدر و مـادر مى رسـد و بـه خـود شخص هم هـمانقـدر ثواب داده مى شود، به علاوه خداوند متعال به واسـطه كارهاى نـيك و نـماز او خير زيـادى به او عـطا مى كند.

امام باقر عليه السلام فرمود: در سه چيز خداوندمتعال به احدى اجازه ترك آنها را نداده است.
1 ـ اداى امانت به مرد نيكوكار و فاسق.
2 ـ وفاى به عهد و پيمان نسبت به نيكوكار و فاسق.
3 ـ نيكى به پدر و مادر، نيكوكار باشند يا فاسق و لااُبالى.

در نوشته حضرت رضا عليه السلامبه مأمون آمده كه: نيكى به پدر و مادر واجب و لازم است اگر چه مشرك و كافر باشند، ولى در معصيت خدا نبايد اطاعتشان كرد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه قبر پدر و مادر يا يكى از آندو را در هر جمعه يكبار زيارت كند خداوند او را مى بخشد و او را نيكوكار مى نويسد.

از امام رضا عليه السلام نقل شده كه فرمود: رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: نسبت به پدر و مادر نيكوكار باش تا پاداش تو بهشت باشد ولى اگر عاقّ آنها شوى جهنّمى خواهى بود.

امام صادق عليه السلام فرمود: اگر خداوند چيزى كمتر از اُف (اوه) گفتن سراغ داشت از آن نهى مى كرد: و اُف گفتن از كمترين مراتب عاق شدن است. نوعى از عاق شدن اينست كه انسان به پدر و مادرش تيز نگاه كند. (خيره شود).

امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه از روى نفرت به پدر و مادرش كه باو ستم كرده اند نگاه كند، نمازش در درگاه الهى پذيرفته نمى شود.

اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: كسى كه پدر و مادر خويش را غمگين سازد عاق والدين شده است. (حقّ آنها را رعايت نكرده است.)

امام صادق عليه السلام فرمود: پدرم مردى را ديد كه پسرش همراهش راه مى رفت و به بازوى پدر تكيه كرده بود، (وقتى اين جريان را ديد) تا زنده بود از روى ناراحتى و خشم با او صحبت نكرد.

امام صادق عليه السلام فرمود: هر كس با اين سه نفر كشمكش كند خوار مى گردد: پدر، سلطان حق و شخص بدهكار.

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: از عاقّ والدين شدن بپرهيزيد، زيرا با اينكه بوى بهشت از مسافت هزار سال به مشام مى رسد، عاق والدين و كسى كه قطع رحم كند آن بو را احساس نخواهد كرد. (يعنى بيش از هزار سال از بهشت فاصله دارد.)

امام صادق عليه السلام فرمود: عاقّ والدين و شرابخوار و انسان خيّر منت گذار وارد بهشت نمى شوند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: در قيامت خدا به چهار گروه نظر رحمت نخواهد كرد:
1 ـ عاق والدين
2 ـ منّت گذار
3 ـ منكر قضاء و قدر
4 ـ شرابخوار

پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: كيفر سه گناه به قيامت نمى ماند (يعنى در همين دنيا مجازات مى شود.)
1 ـ عاق پدر و مادر
2 ـ ظلم و تجاوز به مردم
3 ـ ناسپاسى در مقابل احسان و نيكى.

امام صادق عليه السلام فرمود: از گناهانى كه هوا را تيره و تار مى كند عاقّ والدين شدن است.

امام صادق عليه السلام فرمود: عاقّ پدر و مـادر شدن از گــناهان كبيره است، زيرا خداوند متعـال عاقّ والدين را گنـاهكارِ شـقى شمرده است.

امام صادق عليه السلام فرمود: هنگام مرگ جوانى، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله كنار بستر او حضور يافتند و به جوان فرمودند: بگو لااِلهَ اِلاَّاللّهُ، فرمود: زبانش بند آمد، چند بار تكرار كرد ولى زبان او بند شد، پيامبر صلي الله عليه و آلهبه زنى كه كنار جوان بود فرمود: آيا اين جوان مادر دارد؟ زن گفت: بله، من مادر او هستم، فرمود: آيا از او ناراضى هستى؟ زن گفت: بله شش سال است با او صحبت نكرده ام، فرمود: از او راضى شو، زن گفت: يارسول اللّه بخاطر رضايت تو خدا از او راضى شود. (من از او راضى شدم) سپس پيامبر صلي الله عليه و آله بجوان فرمود: بگو لااِلَهَ اِلاَّاللّهُ، جوان در اين هنگام گفت: لااِلهَ اِلاَّاللّهُ و پس از لحظاتى مرد.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: به عاقّ والدين از (طرف خدا) گفته مى شود: هر كارى مى خواهى انجام بده ديگر تو را نمى بخشم و به نيكوكار (نسبت به پدر و مادر) هم گفته مى شود: هر چه مى خواهى انجام ده تو را مى بخشم.

امام سجاد عليه السلام فرمود: مردى خدمت رسول خدا صلي الله عليه و آله رسيد و گفت: اى رسول خدا، من هيچ كار زشتى نمانده كه انجام نداده باشم، آيا مى توانم توبه كنم؟ رسولخدا صلي الله عليه و آله فرمود: آيا هيچيك از پدر و مادرت زنده هستند؟ گفت: بله، پدرم. حضرت فرمود: برو باو نيكى كن (تا آمرزيده شوى). وقتى او راه افتاد پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: كاش مادرش زنده بود. (يعنى اگر او زنده بود و به او نيكى مى كرد، زودتر آمرزيده مى شد).