مقدمه

زندگينامه اجمالى
حضرت فاطمه امّ ابيها عليهاالسلام روز جمعه 20 جمادى الاخرى سال دوم يا پنجم بعثت در شهر مكه به دنيا آمد. پدر بزرگوارش حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و مادرش خديجه كبرى عليهاالسلام بود. در سال دوم هجرت عقد او با حضرت على عليه السلامدر ملكوت اعلى بسته شد و ثمره آن امام حسن و امام حسين و زينب وام كلثوم بود و محسن نيز در حوادث پس از رحلت پيامبر سقط شد.
آغاز زندگى حضرتش در مكه با محاصره اقتصادى شعب ابى طالب همراه بود و با پايان يافتن محاصره، عمر مادر نيز به آخر رسيد و پس از مادر مهر خانه پدر بود و بر چهره خسته او كه از فراق ابوطالب و خديجه و آزار كفار در هم مى تكيد گل نشاط و اميد مى كاشت.
پس از هجرت و در مدينه به صورت يك زن با تمام ويژگيهايى كه خداى زن براى او منظور نموده است تجلى نمود. فاطمه عليهاالسلامشمع جمع خانه بود و حلقه وصل رسالت و امامت. هم عزيز پدر بود و هم محبوب همسر و هم بانوى مدينه اسلام و الگوى تربيت خدايى زنانه. رنجها و مصيبتها در برابر خورشيد مهرش ذوب مى شد و پدر و همسر كه دو برادر بودند و دو همرزم و دو همدرد در پناه مهر او آرامش مى يافتند.
فاطمه يكى از دو ركن امامت بود كه پس از پيامبر با تمام وجودش به دفاع از حق پرداخت، هم سيلى نامحرمان تحمل نمود و هم تازيانه جهل و جاهليت را به جان خريد و در آخر نيز جان و فرزند را در اين راه نهاد و در سوم جمادى الاخرى يا 13 جمادى الاولى سال 11 هجرى (و در كمتر از 3 ماه پس از رحلت پيامبر) على عليه السلام را تنها گذاشت. مرقد منورش در مدينه ـ مسجدالنبى يا بقيع ـ مطاف ملائك مقرب الهى است.


مقدمه ناشر

امام سجاد عليه السلام فرمود:
اَلا وَ اِنَّ اَبْغَضَ النّاسِ اِلىَ اللّهِ
مَن يَقْتَدى بَسُنّةِ اِمامٍ وَ لايقتَدى بِأعمالِهِ .
هشدار كه منفورترين مردم نزد پرورگار، كسى است كه شيوه امامى را پيروى كند ولى از سيره عملى او پيروى ننمايد.

براى «چگونه بودن» نياز به الگو داريم و نقش الگو در تربيت چنان روشن است كه نيازى به بيان و توضيح نيست.
آنچه در اين الگو گيرى و اسوه يابى و تأسى به اخلاق اولياء الهى كارساز است، آشنايى با جزئّيات صفات و رفتار آن بزرگواران است، نه كلّيات. خوشبختانه در كتب حديث و سيره، نمونه هاى رفتارى پيامبر و امامان بصورت ريز و جزئى آمده است كه آشنايى با آنها بسيار سودمند است و گامى جهت خودسازى و تعالى بخشيدن به جامعه است.
انسان در ديد ژرف نگر اسلام بيابانگردى سرگردان و گمگشته اى در تاريكزار زندگى نيست. او كشتى شكسته اى شوربخت و نا اميد و اسير موجهاى بيم زا و هراس آفرين نمى باشد.
بلكه موجودى مسؤول است كه با مقصد و مقصودى مشخص با زاد و توشه اى كامل و راهنمايانى درونى و برونى به سفرى پرداخته كه از صحراى عدم آغاز مى شود و تا بار يافتن به لقاء الهى ادامه دارد.
تمامى نيروهاى خلقت، انسان را در اين سفر صادقانه يارى مى كنند و خداى با لطف بيكران خويش به هدايت او از راههاى گوناگون پرداخته و بهترين جايگاه جاودانه را در سراى آخرت براى او مهيا كرده است.
انسان براى به دست آوردن نيك بختى خويش و سعادتمندى جامعه و رضايت خداوند بايد در طول اين سفر چگونه زيستن را بياموزد و اين آموزه ها را در زندگى خويش بكار گمارد.
اسلام عزيز براى پاسخ گويى بدين نياز بسيار اساسى دو شيوه را دنبال نموده است:
الف: بيـان احكام و دستـورهاى زنـدگى از آغاز تا فـرجام
ب: ارائه الگوهاى تربيتى و نمونه هاى عينى كمال
بر اساس همين شيوه دوم در قرآن مجيد بارها از پيامبران و ديگر انسانهاى والا سخن به ميان آمده است، و از جنبه هاى الگويى آنان ستايش شده تا ديگران نيز به آنان تأسى بجويند.
در مكتب حياتبخش تشيع(اسلام راستين) معرفى اين الگوهاى الهى گسترده تر است و پيشوايان معصوم كه بهترين اسوه ها و الگوهاى زندگى هستند فرا روى چشمان باز و دلهاى آگاه قرار دارند تا آنانكه مسئوليت الهى و رسالت انسانى خويش را درك كرده اند و تصميم براى رسيدن به چكادهاى فرازمند فضيلت و كمال دارند با درس گرفتن از آنان زيستنى شرافتمندانه كه سعادت دنيا و آخرت را تأمين مى كند در پيش گيرند.
رسول خدا صلي الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام، اسوه بشريّت اند و تبعيّت عملى از آنان رهنمون كمالجويان است.
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود:
اَدَّبَنى رَبّى فَاَحْسَنَ تَأديبى ، خداوند مرا تأديب كرده و ادبم را نيكو ساخته است.
ويژگى سيره معصومين در اين است ك مورد پسند و قبول پروردگار است و با اطمينان مى توان از آن پيروى كرد.
اكنون بمنظور بهره گيرى از درياى مواج و گرانقدر روايات، چهل حديث از سيره هريك از معصومين عليهم السلام به پيشگاه امّت اسلامى عرضه مى شود. اميد كه همه ما را چراغ راه و رهتوشه سفرى باشد براى رسيدن به سعادت دنيا و نيك بختى آخرت.
در اين شماره، با گوشه اى از منش و رفتار و سيره سازنده و الهام بخش بانوى بزرگوار اسلام، حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلامدخت گرامى پيامبر خدا صلي الله عليه و آله آشنا مى شويم. اميد است آگاهى از سيره آن انسان نمونه، امّت ما بويژه بانوان جامعه را با جلوه هايى از فروغ هدايت و سرمايه هاى كمال و معنويت و اخلاق اسلامى مأنوس سازد و در راهِ پيروى از آن «اسوه فضايل» گامى راهگشا باشد.«نشر معروف»

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند قلب دخترم فاطمه و سراپاى وجود او را پُر از ايمان كرده است، پس او ـ به همين خاطر ـ همواره در اطاعت خداست.

راوى مى گويد: ازحضرت صادق عليه السلامعلت نامگذارى حضرت فاطمه عليهاالسلام را به ـ زهرا ـ پرسيدم. فرمود: چون وقتى كه در محراب عبادتش به نماز مى ايستاد، فروغ نورش براى ساكنان آسمان مى درخشيد، همان گونه كه نور ستارگان آسمان براى زمينيان مى درخشد.

حسن بصرى مى گويد: در ميان امت اسلام، كسى خداپرست تر از فاطمه عليهاالسلامنبود. آن قدر به نماز مى ايستاد كه قدم هايش ورم مى كرد.

حضرت فاطمه عليهاالسلام در نمـازش از ترس خـدا نفس نفس مى زد ـ وگريه درگلويش مى شكست ـ.

حضرت على عليه السلام فرمود: فاطمه عليهاالسلام نمى گذاشت كسى از اهل خانه در شبهاى قدر به خواب رود. به آنان غذاى كم مى داد و از روز قبل براى احياى شب قدر آماده مى شد و مى فرمود: محروم كسى است كه از بركات اين شب محروم باشد.

حضرت موسى بن جعفر عليه السلام از پدرانش نقل مى كند: هرگاه حضرت فاطمه عليهاالسلام دعا مى كرد براى زنان و مردان مؤمن دعا مى كرد و براى خود دعا نمى كرد. به او گفته شد: چرا شما براى مردم دعا مى كنيد اما براى خودتان دعا نمى كنيد؟ فرمود: اول همسايه آنگاه درون خانه.

حضرت فاطمه عليهاالسلام گويد: شنيدم پيامبر صلي الله عليه و آلهمى فرمـود: در روز جمعه ساعتى است كه هركس آن را مراقبت كند و در آن لحظه دعا كند دعايش مستجاب شود، وآن زمانى است كه نيمى از خورشيد غروب كرده باشد. حضرت زهرا عليهاالسلام براى درك آن ساعت به خدمتكارش مى گفت: بر فراز بلندى برو و هرگاه ديدى نيمه خورشيد غروب نمود مرا خبر كن تا دعا كنم.

امام صادق عليه السلام فرمود: مادر ما فاطمه عليهاالسلام همواره دو ركعت نماز مى خواند كه جبرئيل به او آموخته بود، در ركعت اوّل آن پس از حمد صد بار سوره قدر و در ركعت دوم پس از حمد صد بار سوره توحيد را مى خوانى، و پس از سلام نماز، تسبيحات حضرتش را نيز مى گويى.

اميرالمؤمنين عليه السلام به حضرت زهرا عليهاالسلام گفت تا برود و از پيامبر خادمى بخواهد. او نيز رفت و ضمن نشان دادن پينه هاى دستش گفت: آسياب كردن مرا به زحمت انداخته است و آنگاه درخواست خادمى كرد. پيامبر صلي الله عليه و آله در پاسخ فرمود: آيا نمى خواهى ـ به جاى خادم ـ هديه اى به تو دهم كه از همه دنيا ارزشمندتر باشد؟ هنگامى كه براى خواب آماده شدى سى و چهار بار «اللّه اكبر» و سى و سه بار «الحَمْدُ لِلّهِ» و سى و سه بار «سُبحانَ اللّه » بگو.

امام صادق عليه السلام فرمود: تسبيح حضرت فاطمه عليهاالسلام نخى بود كه بر آن به تعداد تكبيرات ـ 34 عدد ـ گره زده بود و آن را در دستش مى چرخانيد و تكبير و تسبيح مى گفت، تا وقتى كه حمزه شهيد شد، تسبيحى از تربت او ساخت. و از آن پس ساختن تسبيح در ميان مردم رواج يافت. تربت شهيد، يادآور فرهنگ جهاد و شهادت و ايثار جان در راه خداوند است. ذكر گفتن با تسبيحى كه ازتربت قبر يك شهيد بزرگ مثل حمزه سيدالشهدا باشد، يا سجده بر تربت حسينى، يادآور آن مجاهدات و الهام بخش روح جهاد و فداكارى است

نقل شده است كه پيامبر صلي الله عليه و آله فـاطمـه عليهاالسلام را به آن جهت دوست داشت كه او دخترى پرهيزكار و همواره مشغول عبادت بود و به خاطر آنكه يادآور و يادگارى از خديجه بود.

ام سلمه مى گويد: وقتى پيامبر با من ازدواج نمود دخترش ـ فاطمه عليهاالسلام ـ را به من سپرد. من نيز آداب زندگى را به او مى آموختم، و به خدا قسم او خود از من آگاه تر و به همه چيز آشناتر بود.

عايشه مى گويد: كسى از مخلوقات خدا را نديدم كه در گفتار و سخن شبيه تر از فاطمه عليهاالسلام به پيامبر باشد. هرگاه كه فاطمه عليهاالسلام به ديدار پيامبر مى آمد پيامبر دست او را مى گرفت و مى بوسيد و به او خوش آمد مى گفت و در جايگاه خودش مى نشانيد و هرگاه پيامبر به ديدار فاطمه مى رفت فاطمه عليهاالسلامبر مى خاست و خوش آمد مى گفت و دست پيامبر را مى گرفت مى بوسيد.

هرگاه كه خبر بازگشت پيامبر از سفر، به مدينه مى رسيد، فاطمه بر در خانه به انتظار مى نشست و آنگاه كه پدر را مى ديد به استقبال مى رفت و صورت او را مى بوسيد.

آنگاه كه ـ پس از وفات ابوطالب ـ دشمنى قريش نسبت به پيامبر شدت يافت، فاطمه عليهاالسلامدر مقابل نيرنگ و آزار مشركان و نابخردان قريش از پدر دفاع مى كرد. در يكى از روزها كه پيامبر در آستانه كعبه سر به سجده نهاده بود تعدادى از مشركين ـ عمروعاص و عقبه و... ـ شكمبه شترى برداشته و بر روى سر او نهادند. آنگاه دخترش فاطمه گريان آمد و آن را از روى سر پدر برگرفت و به سويى افكند.

عايشه مى گويد: روزى ـ در ايام بيمارى پيامبر صلي الله عليه و آله ـ فاطمه زهرا عليهاالسلامآمد مانند اينكه گويى پيامبر صلي الله عليه و آله راه مى رود ـ و در كنار پيامبر صلي الله عليه و آله نشست ـ آنگاه پيامبر صلي الله عليه و آله در گوش دخترش سخنى گفت كه او گريه كرد، مجدِدا در گوش او سخنى گفت و فاطمه خنديد. من از روى تعجب علت را از فاطمه عليهاالسلام پرسيدم، او گفت: من راز پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهرا افشا نمى كنم.

امام باقر عليه السلام فرمود: مهريّه حضرت فاطمه عليهاالسلام لباس كهنه و زرهى بود و فرش خانه او پوست ميشى كه آن را روى زمين مى انداختند و بر آن مى خوابيدند.

حضرت على عليه السلام ـ در ضمن حديثى ـ فرمود: به خدا سوگند هيچگاه فاطمه عليهاالسلام را به خشم نياوردم و او را بر كارى ـ كه ميل نداشت ـ وادار نكردم تا روزى كه خداوند او را برد و او نيز هيچگاه مرا به خشم نياورد و از فرمان من سرپيچى نكرد و هرگاه كه به او مى نگريستم نگرانيها و غمها از من زدوده مى شد.

امام صادق عليه السلام فرمود: ـ در اداره امور خانه ـ على عليه السلام آب و هيزم تهيه مى كرد و فاطمه عليهاالسلام گندم آرد مى كرد و خمير مى نمود و نان مى پخت و لباسهاى كهنه را وصله مى زد.

امام باقر عليه السلام فرمود: ـ براى تقسيم كارهاى خانه ـ حضرت فاطمه عليهاالسلامخميرنمودن و پخت نان و نظافت را به عهده گرفت و على عليه السلامنيزكارهاى بيرون خانه همچون تهيه هيزم و خريدلوازم خوراكى را پذيرفت

روزى حضرت على عليه السلام به حضرت فاطمه عليهاالسلامفرمود: روزى حضرت على عليه السلام به حضرت فاطمه عليهاالسلامفرمود: آيا غذايى در خانه هست تا بخورم؟ فاطمه عليهاالسلام گفت: آنچه كه در دو روز گذشته خورده ايد غذايى بوده كه من و دو فرزندم ـ حسن و حسين ـ نخورده و براى تو نگه داشته بوديم. على عليه السلامگفت: چرا به من اطلاع نداده بودى تا براى شما غذايى تهيه كنم؟ فاطمه عليهاالسلامگفت: اى ابوالحسن! من از خداى خود شرم دارم كه خودت را به خاطر آنچه كه نسبت به آن توانايى ندارى به زحمت اندازى.

حضـرت فاطمه عليهاالسلام ـ در ضمن حديثى مفصل ـ به پيـامبر صلي الله عليه و آله گفـت: اى رسول خدا! سلمان از لباس من ـ كه دوازده وصله داشته ـ تعجب مى كند. به خدايى كه تو را به حقّ فرستاده است، پنج سال است كه من و على فرشى جز يك پوست ميش نداريم كه روزها بر روى آن علوفه شترمان را مى ريزيم و شبها روى آن مى خوابيم، بالش ما نيز پوستى است كه درون آن پوشال درخت خرما است.

امام على عليه السلام به مادرش فاطمه بنت اسد گفت: شما كارهاى خارج از خانه همچون تهيه آب و ... را به عهده بگيريد و فاطمه دختر پيامبر به امور داخل خانه همچون آردكردن و خميرگرفتن و... مى پردازد. امام على عليه السلام نيز اين را مى پسنديد كه همسر جوانش بيشتر به كارهاى داخل خانه بپردازد و كمتر بيرون از خانه و در معرض نگاه هاى اين و آن قرار گيرد.

حضرت على عليه السلام فرمود: فاطمه آن قدر با كوزه آب كشيد تا در سينه اش اثر گذاشت و آن قدر با آسياب آرد كرد كه دستانش تاول زد و آن قدر خانه را جاروب كرد كه لباسش غبارآلود شد و آن قدر آتش بر زير ديگ افروخت كه بر لباسش دود خاكستر نشست.

روزى پيامبر صلي الله عليه و آله فاطمه عليهاالسلام را ديد كه پوششى از پلاس شتر بر دوش انداخته با دستانش خمير مى كرد و فرزندش را شير مى داد. ـ با مشاهده اين صحنه ـ اشك بر چشمان پيامبر صلي الله عليه و آله حلقه زد و فرمود: دخترم به خاطر شيرينى آخرت تلخى دنيا را تحمل كن. فاطمه عليهاالسلام در پاسخ گفت: نعمتها و موهبتهاى بى پايان حق را سپاسگزارم.

پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله در يكى از جنگها ـ در ساحل درياى سرخ ـ تعدادى را به اسارت گرفت ـ و پس از بازگشت به مدينه ـ حضرت فاطمه عليهاالسلام را طلبيد و دست يكى از زنان اسير را در دست او نهاد و فرمود: اى فاطمه اين كنيز از آن تو. اما او را كتك مزن، زيرا ديدمش كه نماز مى خواند. وقتى حضرت فاطمه عليهاالسلامتوجه و توصيه پيامبر صلي الله عليه و آله را نسبت به زن ديد گفت: اى پيامبرخدا يك روز من كار مى كنم و يك روز او. با شنـيدن اين سخـن اشـك از چشـمان پيامبر صلي الله عليه و آلهجـارى شد.

سلمان مى گويد: روزى ديدم فاطمه عليهاالسلام نشسته و در پيش رويش آسيابى بود كه با آن جو آرد مى كرد و بر دسته آسياب خون جارى بود و حسين عليه السلام نيز در گوشه خانه گريه مى كرد. گفتم: اى دختر پيامبر دستانت تاول زده است در صورتى كه فضه حاضر است ـ و مى تواند كمك كند ـ. فرمود: پيامبر صلي الله عليه و آله به من توصيه نموده كه يك روز او كار كند و يك روز من و ديروز نوبت او بوده است.

امام باقر عليه السلام فرمود: فاطمه عليهاالسلام بانوى زنان بهشتى است، مقنعه او بلند و تا حد بازوانش بود.

عايشه گفته است: كسى را راستگوتر از فاطمه عليهاالسلام نديدم جز پدرش.

عايشه مى گويد: كسى را نديده ام كه در خوش خلقى و رفتار و برخورد از فاطمه عليهاالسلام به پيامبر صلي الله عليه و آله شبيه تر باشد. و در نشست و برخاست نيز كسى چون فاطمه عليهاالسلام همانند پيامبر صلي الله عليه و آله نبود.

امام صادق عليه السلام فرمود: حضرت فاطمه عليهاالسلام هر صبح شنبه به سوى قبور شهيدان مى رفت و بر سر قبر حمزه مى نشست و براى او از خدا طلب رحمت و آمرزش مى كرد.

امام باقر عليه السلام فرمود: فاطمه عليهاالسلام دختر پيامبر صلي الله عليه و آله همواره به زيارت قبر حمزه مى رفت و آن را با سنگ نشان گذاشته بود و به تعمير و اصلاح آن مى پرداخت.

واقدى در گزارش جنگ احد مى گويد: محمد بن مسلمه به همراه چهارده زن كه حضرت فاطمه عليهاالسلام نيز در ميان آنان بود، به قصد تداركات از مدينه به احد آمدند. آنان غذا و آب بر دوش خود حمل مى كردند و مجروحين را آب داده و مداوا مى كردند.

امام صادق عليه السلام فرمود: فاطمه زهرا عليهاالسلام به آن جهت «محدَّثه» نام گرفت كه ملائكه از آسمان فرود مى آمدند و او را صدا مى زدند همانگونه كه مريم عليهاالسلام را ندا مى دادند و مى گفتند: «اى فاطمه، خدا تو را برگزيد و پاكيزه ساخت و بر همه زنان عالم برترى داد. اى فاطمه همواره خدا را عبادت كن و براى او سجده نما و همراه با ركوع كنندگان به درگاه او ركوع كن». او با فرشتگان سـخن مى گفت و آنان نيز با او سـخن مى گفتند.

مورخين گفته اند: حضرت فاطمه عليهاالسلام پس از پيامبر صلي الله عليه و آله پيوسته سرى بسته از شدت درد و جسمى نحيف و در خود فرو شكسته و چشمى گريان و قلبى سوخته داشت كه ساعت به ساعت از خود مى رفت و بى هوش مى شد.

امام صادق عليه السلام فرمود: گريه كنندگان ـ معروف تاريخ ـ پنج نفرند: آدم و يعقوب و يوسف عليهم السلام و فاطمه زهرا عليهاالسلام و امام سجّاد عليهم السلامآنگاه حضرت صادق عليه السلام در بيان علت گريه آنان مى فرمايد: ... فاطمه عليهاالسلام نيز آن قدر بر فراق پدر گريست كه مردم مدينه به زحمت افتاده و گفتند: با گريه بسيارت ما را آزردى، او نيز ناچار به سوى مزار شهداى احد مى رفت و آنقدر گريه مى كرد تا آرام مى گرفت و بر مى گشت.

امام صادق عليه السلام فرمود: حضرت فاطمه عليهاالسلام ـ پس از پيامبر صلي الله عليه و آله ـ خندان و خوشحال ديده نشد. هر هفته دو بار ـ روزهاى دوشنبه و پنجشنبه ـ بر سر تربت شهيدان احد مى آمد. آنگاه ـ به ياد خاطرات گذشته ـ مى گفت: پيامبر صلي الله عليه و آلهدر اينجا مستقر بود و مشركين در آنجا.

امام صادق عليه السلام فرمود: حضرت فاطمه عليهاالسلام پس از پيامبر فقط 75 روز زنده بـود و در اين مدت غـم جانـكاه فـراق پدر او را رنـج مى داد. به همين خاطر جبرئيل مى آمد و او را تسـلّى مى داد و با سخـنان و خبرهـايى كه از موقعيت و مكان پدرش مى داد به او آرامش مى بخشيد و گاهى نيز از حوادث آينده و زندگى و سرنوشت فرزندانش براى او سخن مى گفت و على عليه السلام همه آنها را مى نوشت.

حضرت على عليه السلام فرمود: فاطمه دختر پيامبر همواره مظلوم بود و از حق خود و ارث پدر محروم گرديد و درباره او به توصيه پيامبر عمل نشد و حق پيامبر و خداى بزرگ نسبت به فاطمه مراعات نشد و خدا به عنوان داور و انتقام گيرنده از ستمگران كافى است.

راوى مى گويد: نظر يكى از نوادگان امام حسن مجتبى عليه السلامرا نسبت به ابوبكر و عمر پرسيدم، او گفت: اتفاقا كسى از جدم ـ عبداللّه بن حسن ـ همين سؤال را پرسيد و او در جواب گفت: مادرمان زنى راستگو و دختر پيامبر خدا بود كه در حال خشم بر عده اى از دنيا رفت و ما نيز به خاطر خشم او همچنان در خشم هستيم.