مقدمه

«أَلمالُ وَ البَنُونُ زينَةُ الحَياةِ الدُّنيا وَ الباقِياتُ الصّالِحاتُ خَيرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيرٌ أمَلاً»

مال و ثروت و فرزندان زينت زندگى دنيا هستند و اعمال صالح كه تا قيامت باقى است، نزد پروردگارت ثوابش بهتر و عاقبت آن نيكوتر است.


امانتى در دست انسان هاست،كه با آن مى توان غم خود و ديگران را زدود و شادى و خوشى جايگزين كرد. با آن مى شود روح اميد به زندگى را در انسانها دميد و آنان را براى زندگى بهتر آماده كرد.
به كمك آن مى توان جلوى دعواها و نزاعها و كشمكشها را گرفت و بدرفتاريها و بدگمانى ها را تبديل به صفا و صميميت و خوش بينى كرد. و جلوى خيلى از جدايى هاى خانماسوز خانوادگى را گرفت، برهنه ها را پوشاند، شكمهاى گرسنه را سير كرد، بيماران را معالجه كرد، گرفتارها را از گرفتاريها، نجات داد، به بى سروسامانى ها سامان بخشيد فقر و فلاكت را از بين برد، بلكه افراد را از مرگ حتمى نجات داد و خوشبختى و امنيت و آرامش و آسايش و سلامتى براى جامعه به ارمغان آورد.
با آن مى توان دانش و صنعت را در كشور رونق داد و زندگى ها را پرنشاط و زيبا كرد. با آن مى توان روستاها و شهرها و حتى بيابانها را زيبا و آباد ساخت و مى توان به سرزمينهاى دور دست، حتى به آسمانها رفت و...
آن امانت الهى كه با آن مى توان عزّت دنيا و آخرت را بدست آورد و به كمك آن سعادت و خوشبختى آخرت را براى خود خريد، آبروى خود و ديگران را حفظ كرد و با بهره گيرى بهينه از آن مى توان پاداش اخروى فراوان بدست آورد.
حتى با تلاش براى به دست آوردن آن مى توان مدال «مجاهد فى سبيل اللّه » براى خود گرفت و سپس دين و آئين خود بلكه ديگران را حفظ كرد.
مى توان با كمك آن عظمت و بزرگى دنيا و آخرت و خشنودى پروردگار را به دست آورد و خوشحالى پيامبر و جانشينان او را فراهم آورد.
با آن مى توان به ديدار بزرگان و اولياى الهى و زيارت خانه خدا و قبور اهل بيت عليهم السلام رفت، فرهنگ قرآن و اهل بيت عليهم السلام را به جهانيان رساند.
اگر به مال و ثروت بعنوان امانتى الهى و وسيله اى براى كسب كمال انسانى نگاه شود، مى توان با آن به سوى خدا رفت و محبوب حقيقى خود را يافت.
امّا اگر به آن به عنوان هدف نهايى و محبوب خود بنگريم، آن در واقع گوساله امّت پيامبر آخرالزمان است كه مايه نابودى و هلاكت و خسران انسان مى شود و فتنه انگيز است، انسان را به تفاخر و بى بند و بارى طغيان و سركشى مى كشاند.
در اين صورت باعث تفرقه و جدايى و بدگمانى بين دوستان و آشنايان و برادران و همنوعان مى شود، زندگى را بى خاصيّت، بى هدف، آلوده، پرزحمت بى آسايش و خسته كننده و در نهايت متلاشى مى كند.
مال و ثروت آزمايشگاه انسان است كه اگر انسان بداند بايد آنرا از كجا و چگونه بدست آورد و چگونه و كجا خرج كند، وسيله بسيار خوب و كارساز است و در راه آباد كردن دين و دنياى خود مى تواند از آن بهره، برد و گرنه وبالى خواهد بود كه گرفتارى دنيا و آخرت را براى خود انسان و چه بسا ديگران را درپى خواهد داشت براى آشنائى بيشتر با آموزش هاى اسلام در زمينه مال و ثروت و مال حلال و حرام و ديدگاه معصومين عليهم السلام، چهل درّ گرانبها از سخنانشان انتخاب شده است. به اميد اينكه در اين زمينه راه گشا باشد و درحدّ توان از اين امانت الهى بهره بردارى كنيم و از آن بعنوان وسيله اى براى تأمين آخرت، استفاده كنيم.
انشاءاللّه
محمود شريفى
بيست و دوّم ارديبهشت ماه 1385

حكايت
در سيرت اردشير بابكان آمده است كه حكيم عرب را پرسيد كه روزى چه مايه طعام بايد خوردن؟ گفت: صد درم سنگ كفايتست. گفت: اين قدر چه قوّت دهد؟ گفت: «هذَا المِقدارُ يَحمِلُكَ وَ مازادَ عَلى ذلِكَ فَأَنتَ حامِلُهُ» يعنى اين قدر تو را بر پاى همى دارد و هرچه برين زيادت كنى تو حمّال آنى.
خوردن براى زيستن و ذكر كردن استتو معتقد كه زيستن از بهر خوردنست
حقيقت انسان
تا در طلب گوهر كانى، كانىور درپى عمر جاودانى، جانى
من فاش كنم حقيقت مطلب راهر چيز كه در جستن آنى، آنى

پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: دينار و درهم، كسانى راكه پيش از شما بودند، نابودكرد و آن دو شما را هم به نابودى مى كشند.

رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: هر امّتى گوساله اى دارد (كه او را منحرف مى كند) وگوساله اين امّت (امّت پيامبراكرم) دينار و درهم است. يعنى همانطور كه گوساله بنى اسرائيل پيروان حضرت موسى عليه السلام را گمراه كرد و آنان گوساله پرست شدند، مال و ثروت هم موجب انحراف امّت پيامبر صلي الله عليه و آله مى گردد. (امروز شاهديم كه طبق پيشگويى پيامبر صلي الله عليه و آله خيلى ازپيروان آن حضرت حتى بعضى از به ظاهر خوبان اين امّت چنين شده اند).

حضرت امام على عليه السلام فرمود: مالدوستى عاقبت انسان را تباه مى كند و آرزوها را گسترده و طولانى مى كند.

حضرت اميرمؤمنان عليه السلامفرمود: وقتى خداوند بنده اى را دوست بدارد، مال وثروت را پيش اومنفور وناپسند جلوه مى دهد وآرزوهاى اورا كوتاه مى كند وچون خداوند بدى بنده اى را اراده كند، مال وثروت را محبوب او قرارمى دهد وآرزوهايش را گسترش مى دهد. خداوند متعال بدى هيچيك از بندگان خود را نمى خواهد مگراينكه خود بنده اعمالى را انجام دهد كه مورد خشم پروردگار خود قرار گيرد كه دراين صورت خداهم اورا رها مى سازد وبه خودش وامى گذارد.

امام علىّ بن ابى طالب عليه السلامفرمود: زيادى ثروت قلبها را تباه مى سازد وگناهان را پديد مى آورد.

امام صادق عليه السلام فرمود: ثروت از آنِ خداست و او آن را نزد بندگان خود امانت گذاشته و دستور داده است كه از آن درحدّ متعارف بخورند وبياشامند ولباس تهيه كنند و ازداوج كنند وبراى سوارى از آن استفاده كنند وبقيه آن را به مؤمنان نيازمند يارى دهند، بنابراين كسى كه در هرقسمت از آن حدّ معمول تجاوز كند وبيشتر مصرف كند ـ مرتكب گناه شده است وآنچه زيادى خورده يا آشاميده يا پوشيده يا در امر ازدواج و سوارى صرف كرده است، حرام است.

امام صادق عليه السلام فرمود: ابليس ملعون مى گويد: در مورد بنى آدم، هرچه مرا خسته و ناتوان كند، يكى از اين سه چيز مرا نسبت به آدميزاد ناتوان نمى كند (يعنى در مورد فريب آنان موفق مى شوم): به دست آوردن مال از راه غير حلال،جلوگيرى كردن او از پرداخت واجب مالى،يا مصرف كردن آن در راه ناروا و حرام.

امام صادق عليه السلام فرمود: دعاى چهار نفر مستجاب نمى شود:
1 ـ كسى كه در خانه بنشيند و بگويد: خدايا روزى مرا برسان كه خداوند به او مى گويد: آيا دستور ندادم كه پى روزى بروى و تلاش كنى؟
2 ـ مردى كه مغلوب زنش شده است، كه خداوند مى گويد: آيا اختيار او را به دستِ تو واگذار نكردم؟
3 ـ فردى كه داراى مال و ثروت باشد و آن را تباه كند و گويد: خدايا روزيم را برسان كه خداوند مى فرمايد: آيا دستور ندادم كه ميانه رو باش و اسراف نكن سپس اين آيه را خواند كه: بندگان خدا كسانى هستند كه هنگام انفاق اسراف نمى كنند و بخل هم نمى ورزند بلكه ميان اين دو راه ميانه را مى گيرند.
4 ـ مردى كه پول داشته و آن را قرض داده بدون آنكه سندى بگيرد خداوند مى فرمايد، مگر تو را دستور ندادم كه شاهد بگيرى؟

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: عبادت هفتاد بخش است وبهترين بخش آن طلب حلال.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: پى مال حلال رفتن، برهر مرد وزن مسلمان واجب است.

راوى گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه مى فرمود: هيچ خيرى نيست در كسى كه دوست ندارد مال حلال جمع كند تا آبروى خود را با آن حفظ كند وقرض خود را با آن ادا كند. (چنين كسى انسان بى خير است).

موسى بن بكر گويد: امام هفتم عليه السلام فرمود: كسى كه در پى روزى حلال براى خود وخانواده اش باشد، همانند كسى است كه در راه خدا جهاد كند.

امير مؤمنان عليه السلام فرمود: آفرين به كسى كه پيش خود فروتن وكسب او پاكيزه (وحلال) باشد.

محمد بن هارون گويد: به امام هادى عليه السلام عرض كردم: از پدران شما براى ما نقل شده كه زمانى بر مردم مى آيد كه هيچ چيز كمياب تر از برادرى مونس و همدم يا كسب درهمى از راه حلال نباشد. امام عليه السلامدر جوابم فرمود: انسان كمياب، موجود است ولى تو در زمانى هستى كه هيچ چيز سخت تر از به دست آورد مال حلال و برادر دينى نيست.

رسول گرامى اسلام فرمود: كسى كه بعد از تلاش در طلب حلال بيتوته و استراحت كند، او آمرزيده شب را به صبح مى آورد.

از امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمود: تلاش دربدست آوردن روزى حلال را رها نساز، زيرا كه آن كمك به ديندارى توست و هميشه مركب خود را ببند و به خدا توكّل كن (با توكّل زانوى اشتر ببند).

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: وضعيتى براى فردى از شما پيش مى آيد كه خطاى او نوشته نمى شود و اين بخاطر آن است كه به همّ و غمّ زندگى مبتلا شده باشد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله هرگاه به مردى نگاهش مى افتاد و از او خوشش مى آمد، مى فرمود: آيا او شغل و حرفه اى دارد؟ پس اگر مى گفتند: نه، مى فرمود: او از چشم من افتاد. گفته مى شد: چرا يا رسول اللّه ؟!پاسخ مى داد: چون مؤمن اگر شغلى نداشته باشد، با (خرج كردنِ) دينش زندگى كند و از دينش مايه مى گذارد.

امام صادق عليه السلام فرمود: سه خصلت است كه در هر كه باشد وارد بهشت مى شود و خداوند از حوريان بهشتى نصيب او مى كند، هر طور و هرقدر كه او بخواهد:
1 ـ فرو بردن خشم
2 ـ صبر ومقاومت بر شمشيرها به خاطر خداى متعال.
3 ـ وقتى كسى به مال حرام مى رسد، آن را بخاطر خدا ترك كند.

بزنطى گويد: به امام هشتم عليه السلام گفتم: فدايت شوم! دعا كن خدا به من روزى حلال عطا كند. فرمود: مى دانى حلال چيست؟ گفتم: پيش ما حلال همان كسب پاك و پاكيزه است فرمود: امام زين العابدين عليه السلاممى فرمود: حلال، غذاى برگزيدگان است. سپس فرمود اين چنين بگو! خدايا از تو روزى فراخ مى خواهم. (شايد منظور اينست كه روزى خدا آنقدر گسترده و زياد است كه نيازى نيست انسان پى حرام برود)

پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آلهفرمود: رها كردن لقمه اى حرام، پيش خدا محبوبتر است از دو هـزار ركعت نماز مستحبى.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: ردكردن يك دانگ ازحرام (يك ششم دينار يا درهم) پيش خدا معادل هفتاد هزار حجّ قبول شده است.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه مالى را از راه غيرحلال به دست آورد، آن مال توشه او به طرف آتش جهنم خواهد بود.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند متعال فرمود: كسى كه برايش مهم نباشد كه دينار و درهم را از چه راهى به دست مى آورد، براى من هم مهم نخواهد بود كه او را از كدام در جهنّم وارد آتش دوزخ بكنم.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه مالى از راه غيرحلال به دست آورد، خداوند او را تنگدست مى كند.

ابوبرده سلمى گويد: از پيامبر عظيم الشأن شنيدم كه فرمود: انسان در قيامت قدم از قدم برنمى دارد تا اينكه از چهار چيز سؤال شود:
1 ـ از بدن خود كه در چه راهى آن را به كارگرفت،
2 ـ و از عمرش كه در كجا و چه راهى سپرى كرد،
3 ـ و از مالش كه از كجا به دست آورد ودر كجا مصرف كرد،
4 ـ و از محبّت ما خاندان.

روايت شده كه: خدمت امام باقر عليه السلام از مردى ياد شد امام عليه السلام فرمود: وقتى كسى مالى از راه حرام به دست آورد خداوند حج و عمره و صله رحم را از او قبول نمى كند، بلكه ازدواج با آن مال هم باطل خواهد بود.

امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند براى هر انسان رزق حلالى را مشخص و حتمى كرده است كه بطور كامل به او خواهد رسيد، و از طرفى رزق حرامى از طريق ديگر به او عرضه مى شود، پس اگر از آن حرام مقدارى برداشت به همان اندازه از مال حلال او كم مى شود و پيش خدا علاوه بر آن دو مال، زيادى و افزونى است كه خداوند در قرآن فرمايد: از فضل و زيادى كه پيش خدا است از او درخواست كنيد.

اميرمؤمنان عليه السلام فرمود: بزرگترين حسرت روز قيامت حسرت خوردن كسى است كه مالى را از راه غير حلال به دست آورد و براى فرد ديگر به ارث گذارد. و او آنرا در راه اطاعت و بندگى خدا صرف كرده و بواسطه آن وارد بهشت گردد و اولى بواسطه آن مال حرام (نخورده) وارد جهنّم گردد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه مال مؤمنى را بناحق از او بگيرد و به او ندهد، خداوند پيوسته از او اعراض كرده و كارهاى نيك او را نكوهيده مى دارد و آنها را در نامه اعمال نيك او نمى نويسد تا توبه كند و مالى را كه از آن مؤمن گرفته به او برگرداند.

على عليه السلام فرمود: بزرگترين خطا و گناه، بناحق گرفتن مال مسلمان است. ببرى مال مسلمان وچومالت ببرندداد وفرياد برآرى كه مسلمانى نيست

از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: واى براى تاجران امّت من از گفتن لا و اللّه و بلى واللّه (قسم خوردن در داد و ستد) و واى براى صنعتگران امّت من از امروز و فردا كردن.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه روزى حلال بخورد، فرشته اى بالاى سرش قرار مى گيرد و براى او طلب آمرزش مى كند تا وقتى كه از خوردن آن فارغ شود.

پيامبر گرامى اسلام فرمود: كسى كه چهل روز مال حـلال بخورد، خــداوند قلب او را نـورانى مى كند.

امام صادق عليه السلام فرمود: يكى از سخت ترين واجبات بر بندگان خدا ياد كردن زياد خدا است سپس فرمود: مقصودم ذكر «سبحان اللّه والحمدللّه و لا اله الا اللّه و اللّه اكبر» نيست، گرچه آن هم ياد خداست، ولى منظورم اين است كه در برخورد با آنچه كه خدا حلال يا حرام كرده خدا را ياد كند، اگر اطاعت خدا بود به آن عمل كند و اگر معصيت الهى بود آن را رها كند.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: هنگامى كه لقمه حرام در شكم انسانى قرار گيرد هر فرشته اى كه در آسمانها و زمين است او را لعنت مى كند، و تا وقتى كه آن لقمه در شكم اوست خدا به او نگاه نمى كند، و هركسى كه لقمه حرام بخورد بسوى خشم خدا رفته است، پس اگر توبه كند خدا مى پذيرد، و اگر قبل از توبه بميرد، آتش به او سزاوارتر است.

امام صادق عليه السلام در ضمن حديث معراج فرمود كه پيامبراكرم صلي الله عليه و آله فرمود: گروهى را ديدم كه سفره هايى از گوشتهاى پاك و پاكيزه و گوشتهاى آلوده جلويشان گسترده بود ولى آنان از گوشتهاى آلوده و كثيف مى خوردند و غذاهاى پاكيزه را وا مى گذاشتند. از جبرئيل پرسيدم: اينها چه كسانى اند؟ جبرئيل گفت: اينها كسانى هستند كه مال حلال را رها كرده، مال حرام مى خورند و آنان از امّت تو هستند اى محمّد!

امام صادق عليه السلام مى فرمود: اميرمؤمنان عليه السلام بارها مى فرمود: كسى كه مال مؤمنى را به حرام بخورد، او از دوستان ما نيست. توضيح اينكه كسى كه ولايت على عليه السلام را پذيرفته است، نبايد مال حرام بخورد، و اگر بخورد بايد در ولايت خود ترديد كند.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: كسى كه لقمه حرام بخورد تا چهل شب نمازش قبول نمى شود، و دعايش تا چهل روز مستجاب نمى شود، و گوشتى كه آن لقمه حرام مى روياند به آتش سزاوارتر است، آرى يك لقمه هم گوشت مى روياند!

زيد بن ارقم آورده است كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: پيكرى كه از حرام تغذيه شده باشد وارد بهشت نمى شود.