مقدمه

يا اَيُّهَا الَّذينَ امَنُوا اِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ اِلى اَجَلٍ مُسَمَّىً فَاكْتُبُوهُ.

اى كسانى كه ايمان آورديد هنگامى كه به يكديگر قرض الحسنه داديد تا زمان معيّن پس آنرا بنويسد.


قرض الحسنه سنّتى اسلامى است كه اقتصاد را در خدمت عقيده مى گيرد.
قرض الحسنه تجلّى حاكميّت ارزشهاى اخلاقى و مبانى عقيدتى بر سودجوئيهاى اقتصادى است.
قرض الحسنه نوعى ايثار است و ربا يكى از انواع پليد استثمار. قرض الحسنه همان اندازه ارزشمند است كه ربا ضدّ ارزش، قرض الحسنه وام دادن بخداست و كدام مؤمن است كه از وام دادن به خدا احساس ترديد و يا پشيمانى نمايد؟
سوء استفاده از اين سنّت اصيل قرآنى هرگز نمى تواند بهانه اى براى گريز و احيانا برخورد با اين مستحّب قطعى اسلام باشد.
آنچه در پيش داريد چهل حديث گرانبها در باب اين دستور مقدّس الهى است كه ابعاد مختلف قرض الحسنه مثل: اهميّت ـ ثواب ـ كراهت قرض گرفتن بى مورد و لزوم سرعت در پرداخت و ... را مورد توجّه قرار داده است.
باشد كه برادران و خواهران ايمانى در پرتو انوار گفتار معصومين عليه السلام زندگى را از معنويّت و ايثار سرشار سازند و اين سنّت مذهبى را در جامعه بزرگ اسلامى با اهداف و شيوه هاى خداپسندانه آن، احيا نمايند.
قم ـ محمود شريفى
11 ذيقعده 1416 روز ميلاد امام هشتم عليه السلام
و 12 فروردين 1375 روز جمهورى اسلامى

امام صادق عليه السلام فرمود: بر درب بهشت نوشته شده است: قرض دادن هيجده برابر پاداش دارد و صدقه ده برابر.

براء بن عازب مى گويد: از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه فرمود: كسى كه گوسفند يا شتر را به ديگرى دهد تا از شيرش استفاده كند و سپس برگرداند، يا يكدرهم قرض بدهد، يا گمشده اى را راهنمائى نمايد خداوند متعال پاداش آزاد كردن بنده اى را به او خواهد داد.

از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهنقل شده كه فرمود: كسى كه به برادر مسلمان خود قرض دهد، در برابر هر درهمى كه قرض داده هم وزن كوه احد و كوه رضوان و كوه سينا، حسنات خواهد داشت. و اگر براى وصول آن مدارا كند، از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت.

پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: صدقه ده، قرض هيجده، ارتباط با برادران دينى بيست و صله رحم بيست و چهار حسنه دارد.

امام صادق عليه السلام فرمود: ثواب قرض دادن هيجده برابر خواهد بود و چنانچه قرض دهنده بميرد، قرض او زكاتش محسوب مى شود.

امام رضا عليه السلام فرمود: وقتى شخصی طلبکار از دنيا برود، چنانچه وارث طلب را بگيرد، مال اوست و اگر داده نشود در آخرت به مرده و صاحب اصلى مال تعلّق مى گيرد.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: شبى كه به معراج برده شدم، ديدم كه روى درب بهشت اين چنين نوشته شده بود: صـدقه ده برابر پـاداش دارد و قرض الحسنه هيجده برابر. به جبرئيل گفتم: چرا قرض الحسنه برتر از صدقه است؟ گفت: چـون قـرض گيـرنده همـيشه بخـاطر نيـازش وام مى گـيرد، ولـى سـائل تقـاضاى كـمك مى كـند اگـرچه بـى نيـاز بـاشـد.

عبدالله بن مسعود از پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود: هـر قـرضى پيـش خـدا، صدقـه محسـوب مى گـردد.

عبدالله بن مسعود از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل كرده كه فرمود: هر مسلمانى مالى را يكبار قرض دهد، مثل اين است كه همان مال را دوبار صدقه داده است.

امام صادق عليه السلام فرمود: بر درب بهشت نوشته شده است: صدقه ده حسنه و قرض الحسنه هيجده حسنه دارد. علّت اينكه قرض برتر از صدقه است اينست كه قرض گيرنده هميشه از روى نياز قرض مى گيرد؛ ولى صدقه گيرنده، گـاهى بـدون ايـنكه نيـاز داشته باشد خـواهان صـدقه مى شود.

امام صادق عليه السلام فرمود: مــالى را كـه قـرض بـدهـم، بـيشـتر دوسـت دارم تـا آن را بـبـخشـم.

از اميرالمؤمنين عليه السلامنقل شده كه فرمود: و غنـيمت بــدان كسـى را كه در زمـان بى نــيازيت از تــو وام بـخـواهد تا در روز تنـگدسـتى تـو، به تـو پـس دهــد.

پيامبـر اكـرم صلى الله عليه و آله فرمود: هزار درهـم را اگر دوبار قرض بدهم، بيشتر دوست دارم از اينكه آن را يـكمرتـبه بـعنوان صـدقه بپـردازم.

امام صادق عليه السلامدر روايتى طولانى و مفصّل فرمود: امّا انواع چهارگانه خير عبارتند از:
1 ـ پرداخت بدهى
2 ـ عاريه دادن
3 ـ قرض دادن
4 ـ مهمانى دادن، كه اينها در سنّت واجب است.

امام صادق عليه السلام فرمود: هيـچ مسـلمانى نبـاشـد كه به مسـلمان ديگرى بخاطر خدا قـرض دهـد، جـز آنكه خـداوند هر روز ثـواب صـدقـه دادن آن را به حـساب وى ثبت كـند تـا زمانـى كه آن مـال بـه او بـاز گردد.

پيامبر گرامى صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه برادر مسلمان و نيازمندش از او تقاضاى قرض الحسنه بكند و او با اينكه توانائى دارد، خواسته او را تأمين ننمايد خداوند او را از بوى بهشت محروم خواهد ساخت.

از كتاب فقه الرضا عليه السلامنقل شده كه امام هشتم فرمود: پاداش وام دادن هيجده برابر بيش از صدقه است زيرا قرض الحسنه باعث مى شود كه شخص به گرفتن صدقه دچار نشود.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس به مؤمنى قرض بدهد و منتظر بماند تا قرض گيرنده گشايش (در كارش) يابد، آن مال ثواب زكات خواهد داشت و قرض دهنده مورد درود فرشتگان باشد تا آنكه قرض گيرنده قرضش را ادا نمايد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: از وام گرفتن پرهيز نمائيد، كه باعث ننگ در دين است.

على عليه السلام فرمود: از قرض كردن پرهيز نماييد؛ چون قرض باعث غم و اندوه شب و خوارى انسان در روز است. (نتيجه طبيعى قرض گرفتن است بنابراين تا انسان تا ناچار نباشد بهتراست كه قرض نگيرد).

ابوموسى گويد: به امام صادق عليه السلامعرضه كردم: فدايت شوم، آيا مرد مى تواند قرض بگيرد و فريضه حج را با آن انجام دهد؟ فرمود: بله، عرض كردم: آيا مى تواند وام بگيرد و ازدواج كند؟ فرمود: بله، و شب و روز منتظر روزى خدا باشد.

امام باقر عليه السلام فرمود: هر گناهى كه باشد شهادت در راه خدا آنرا پاك مى كند، مگر قرض را كه كفّاره اى ندارد جز اينكه توسط بدهكار يا شخص ديگرى پرداخت شود يا اينكه طلبكار از حق خود گذشت نمايد.

امام صادق عليه السلام فرمود: اگر وام گيرنده بدون قرار قبلى، سودى به صاحب مال بدهد مباح است؛ ولى وام دهنده پاداشى از خدا نخواهد گرفت.

بريده مى گويد: از پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهشنيدم كه مى فرمود: كسى كه به تنگدست مهلت دهد، قبل از رسيدن موعد پرداخت در مقابل هر روز، به اندازه آن مال براى او صدقه محسوب مى شود؛ و وقتى كه موعد پرداخت رسيد، در مقابل هر روز مهلت، دو برابر آن براى صدقه بحساب مى آيد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه مايل است در قيامت زير سايه خدا باشد، پس به بدهكار تنگدست، مهلت دهد. يا اينكه به نفع او از حقّش بگذرد.

از پيامبر صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: كسى كه مايل است خداوند دعايش را مستجاب نمايد، و غم و اندوهش را بزدايد، پس بايد تلاش كندغم و اندوه انسانى را كه در مضيقه است، برطرف نمايد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آلهدر ضمن حديثى طولانى فرمود: هر كس غمزده اى را قرض دهد و در بازستاندن نيكو رفتار كند مثل اينست كه، كار را دوباره آغاز كرده است و خداوند در برابر هر درهم هزار قنطار در بهشت به او عنايت فرمايد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خانه و خدمتكار براى اداى قرض فروخته نمى شود؛ چون هر انسان مسلمان به سايبان و خدمتكارى نياز دارد.

امام صادق عليه السلام فرمود: خداوند متعال مهلت دادن به تنگدست را دوست دارد كسى كه بدهكارش تنگدست است،بايد به اومهلت دهد تا توانمندگردد.

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه با انسان تنگدست مؤمن آسان بگيرد خداوند در برآوردن حوائج دنيا و آخرت، با او مدارا خواهد كرد …

امام رضا عليه السلام فرمود: اگر از شخصى طلبكارى و او را در مكّه يا در حرم يافتى، از او مطالبه مكن و بر وى سلام هم مكن؛ كه از تو ترسان شود. بله اگر در محدوده حرم چيزى به وى دادى مى توانى در آنجا مطالبه كنى.

از پيامبر گرامى صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: كسى كه به بدهكارش مهلت و فرصت دهد يا از طلب خود صرف نظر نمايد، روز قيامت در سايه رحمت پروردگار قرار خواهد گرفت.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه دوست دارد خدا غم و اندوهش را از او جدا نمايد، پس بايد بر مؤمن بدهكار آسان بگيرد (در گرفتن طلبى كه دارد) يا اينكه از آن مال صرف نظر كند، چون خداوند كمك كردن به انسانى كه در اثر نداشتن ثروت اندوهگين است را دوست دارد.

از پيامبر عظيم الشأن صلي الله عليه و آله نقل شده است كه فرمود: ... و كسى كه برادر مسلمانش از وضع بد اقتصادى خود پيش او شكايت برد. و به او قرض ندهد، خداوند در روزى كه نيكوكاران را پاداش مى دهد، او را از بهشت محروم خواهد ساخت.

از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل شده كه فرمود: همانطور كه براى آنكسى كه از تو قرض گرفته جايز نيست كه اداء آنرا تأخير بيندازد، پس براى تو هم جايز نخواهد بود كه با اينكه مى دانى او تنگدست است از او مطالبه كنى.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله فرمود: كسى كه قادر به پرداخت حقّ ديگران است، اگر سهل انگارى نمايد و طلبكار را معطّل كند در مقابل هر روز تأخير، گناه شخص باجگير در نامه عملش ثبت خواهد گرديد.

نقل شده، يكى از كلمات پيامبر صلي الله عليه و آلهاين است كه فرمود: «تأخير در پرداخت قرض توسط فردتوانمندظلم محسوب مى شود.»

امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه وامى به كسى دهد و براى بازپرداختش مدّتى معيّن كند، چنانكه در سررسيد مهلت، مال او پرداخت نشود، به ازاى هر روز تأخير ثواب يك دينار صدقه در نامه عملش مى نويسند.

از امام رضا عليه السلامنقل شده است كه فرمود: كسى كه قرض بگيرد در صورتى كه تصميم داشته باشد آنرا پس بدهد، در امان خداست تا آنرا اداء كند، ولى اگر تصميم نداشته باشد آنرا به صاحبش برگرداند، دزد محسوب مى شود.

امام صادق عليه السلام فرمود: تنگدست را رها كنيد، همانطور كه خدا چنين كرده است.