مقدمه
روابط تجارى در زندگى انسانها، سوابقى طولانى دارد، خداوند متعال انسان و جهان را بر اساس حكمت و رحمت طورى آفريده، كه براى تأمين نيازمنديهاى خويش به حاصل فكر و كار ديگران نيازمند است.
انسان از يك سو با طبيعت در ارتباط است و با كار توليدى به روش مستقيم از سفره گسترده خدا در جهان بهره مى برد و از سوى ديگر با انسانها پيوند دارد و به دستاورد كار و انديشه ديگران احساس نياز مى كند.
نياز متقابل انسانها به محصول كار وكوشش يكديگر زمينه را براى پيدايش موضوع تجارت و داد و ستد پديد مى آورد. تجارت و مبادله در زندگى انسانها كارى طبيعى و عاقلانه و مشروع است و در قرآن مجيد از آن به عنوان «ابتِغاءَ فَضلِ اللّه ِ»
يعنى جستجوى بخشش الهى ياد مى كند و پيامبر گرامى اسلام صلي الله عليه و آله فرموده است:
«الجالبُ اِلى سُوقِنا كَالمجاهِدِ فى سَبيلِ اللّه ِ وَالمُحتَكِرُ فى سُوقِنا كَالْمُلحِدِ فِى كِتابِ اللّه ِ» يعنى آنكه به بازار ما چيزى وارد كند مانند آن كسى است كه در راه خدا جهاد مى كند و آن كه در بازار ما احتكار كند مانند كسى است كه در كتاب خدا كافر به شمار رفته است.
امّا از آنجا كه انسان منهاى ايمان به خدا و قيامت، به جانورى خطرناك تبديل مى گردد و آزمندى بر فطرت پاك و رهنمودهاى عقل پيروز مى گردد، اين رابطه عاقلانه و طبيعى مورد سوء استفاده فراوان قرار گرفته و مى گيرد.
انحراف بازرگانى از مسير طبيعى سبب شده است كه اصل آن از سوى برخى ديدگاههاى اقتصادى، غير منطقى و ناعادلانه قلمداد شود.
تجارت اگر به معناى مبادله عادلانه دستاوردها، انتقال كالاها، برداشتن بارسنگين فروش از دوش توليدگر وكاهش زحمات مصرف كننده باشد، نه تنها غيرمنطقى واستثمارگرانه نيست بلكه خدمت به توليدگر ومصرف كننده هر دوتاست. تجارت حلقه ارتباط توليدات و نيازهاست و اگر در روايات اسلامى مى خوانيم كه پيامبر اسلام فرموده است:
التّاجِرُ الصَّدُوقُ تَحْتَ ظِلِّ الْعَرْشِ يَوْمَ القيامَةِ.
بازرگان راستگو روز قيامت در سايه حمايت خداست.
اين گونه بازرگانى و تجارت مورد توجه است، تجارتى كه در آن، آخرت بر دنيا حاكم باشد و اعتقاد بر اقتصاد و عبادت بر تجارت، اين گونه بازرگانى تلاش در جهت تأمين نيازمنديهاى شخصى و خانوادگى و گامى به سوى كمك به جامعه بشرى و خود نوعى عبادت الهى است.
امّا اگر تجارت وسيله اى براى بهره كشى و استثمار توليدگر يا مصرف كننده و يا خداى نكرده هر دو باشد و با ايجاد انحصارات تجارى و توليدى و با سازش با حكومتهاى ستمگر و سلطه بر ابزارهاى تبليغاتى جهان، منابع اوّليه و گرانبهاى دنياى محرومين را همراه با كار و زحمت انسانهاى مظلوم به بهايى ناچيز در خدمت غارتگران بين المللى و دستياران ايشان قرار دهد و ابزار سلطه اقتصادى، فرهنگى و سياسى بر كشورهاى محروم و مستضعف گردد، اين گونه تجارت باطل و حرام است.
تجارتى كه مواد مرگبار و سلاحهاى جهنّمى در اختيار بيدادگران، دُزدان و غارتگران حقوق مظلومان قرار دهد، مشروع نيست. تجارتى كه مواد زيان بخش همچون هرويين، ترياك، مشروبات الكُلى و امثال آن را ترويج كند و گسترش دهد جايز نيست. تجارتى كه حق توليد و توزيع و آزادى انتخاب شغل را از ديگران بگيرد حلال نيست.
تجارتى كه توأم با رشوه خوارى و رباخوارى باشد، جنگ با خدا و پيامبر است. تجارتى كه همراه با كم فروشى و گرانفروشى باشد، مورد تأييد اسلام نيست.
تجارتى كه از گرفتارى و ناچارى مردم سودجويى كند خداپسندانه نيست. خريد و فروشى كه مواد آلوده و پاك نشدنى، مردار، سگ، خوك و امثال آن را در اختيار انسانها بگذارد مورد تأييد نيست.
تجارت با اموال مسروقه و غارت شده جايز نيست و خريدار و فروشنده وظيفه دارند، مال را به صاحب اصلى آن برگردانند. نظام جمهورى اسلامى كه برخاسته از نظام عقيدتى اسلام است، خود را موظّف مى داند در روابط بين المللى و فعاليتهاى داخلى در چهارچوب قوانين زندگى ساز آن رفتار نمايد. روابط بازرگانى مثل ديگر روابط در صورتى مورد قبول نظام است كه:
1 ـ به استقلال سياسى، فرهنگى و اقتصادى مسلمين ضربه نزند.
2 ـ زمينه سلطه تدريجى بيگانگان بركشورهاى اسلامى را فراهم نياورد.
3 ـ تصرّف بى جهت در اموال ديگران، «اكل مال بالباطل» نباشد.
4 ـ معاملات به شيوه «غررى» و قمارآلود انجام نگيرد.
5 ـ كمك به بيدادگران و تقويت ظالمان نباشد.
6 ـ حق توليد و تجارت ديگران را سلب نكند.
7 ـ همراه با رباخوارى و احتكار نباشد.
8 ـ كالاى تجارى، مواد زيانبخش و ابزار گمراه گرى عقيدتى و اخلاقى مثل برخى فيلم ها و نشريات نباشد.
9 ـ با رضايت طرفين معامله انجام گيرد.
10 ـ تقلّب و غشّ در كالا و بها راه نيابد.
نكات ياد شده بخشى از اصول حاكم بر بازرگانى اسلامى است كه، جمهورى اسلامى به آن پاى بند است. علاوه بر اصول مزبور، در اسلام براى برقرارى روابط اولويت هايى تعيين شده است.
جمهورى اسلامى، كشورهاى اسلامى، شركت هاى مسلمان و اشخاص مسلمان و كشورهاى همسايه و ممالكى كه انگيزه و سابقه سلطه جويى نداشته باشند، در شرايط مساوى بر ديگران مقدم مى داردو به خاطر پاسدارى از اصول مكتبى خود منافع اقتصادى فراوان را ناديده مى گيرد و زيانهاى مادى را تحمّل مى كند و اين شعار را از امام على عليه السلامآموخته است كه:
اَلْمَنيَّةُ وَلاَ الدَّنِيَّةُ، التَّقَلُّلُ وَلاَ التَّوسُّلُ.
مرگ آرى، زبونى هرگز، فقر آرى، وابستگى هرگز!
بازرگانان مسلمان و دست اندركاران تجارت در ديگر كشورهاى اسلامى هم همين انتظار مى رود كه اهداف عالى قوانين ارزشمند اسلام را در نظر داشته باشند و كار تجارت را در چهارچوب اصول مكتبى و قوانين اسلامى انجام دهند، بلكه همچون بازرگانان صدر اسلام تجارت را راهى براى تبليغ اسلام و رهايى بشريت از چنگال شرك و فساد بشناسند.
در اين دفتر آيه اى از قرآن كريم، وچهل حديث درباره تجارت تقديم مى گردد. باشد كه سخنان رسول خدا صلي الله عليه و آلهو امامان معصوم عليه السلام بر سقف بازار همچون چهلچراغ بدرخشد.
ان شاءاللّه
تجارت ازديدگاه قرآن
قالَ اللّه ُ تَبارِكَ وَتَعالى:
يا أَيُّهَا الَّذَينَ آمَنُوا
لا تَأْكُلُوا أَمَوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ
اِلاّ أَنْ تَكُونَ تِجارَةً عَنْ تَراضٍ مِنْكُمْ.
خداوند متعال فرمود:
هان اى مؤمنان !
اموال يكديگر را بى جهت مصرف نكنيد
مگر تجارتى كه با رضايت طرفين باشد...
سوره نساء / آيه 29
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آله نهى فرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
امام على عليه السلامفرمود:
امام على عليه السلام وارد بازار شد و فرمود:
امام على عليه السلام فرمود:
امام على عليه السلام فرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
پيامبر خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
امام صادق عليه السلامفرمود:
امام صادق عليه السلامفرمود:
امام صادق عليه السلامفرمود:
امام على عليه السلامفرمود:
امام صادق عليه السلامفرمود:
امام على عليه السلامفرمود:
امام صادق عليه السلامفرمود:
امام على عليه السلامفرمود:
على عليه السلام فرمود:
امام صادق عليه السلامفرمود:
رسول خدا صلي الله عليه و آلهفرمود:
امام على عليه السلامفرمود:
امام على عليه السلام وقتى در بازار مى گشت وموعظه مى كرد، چنين مى فرمود:
در آغاز از خدا خير بخواهيد،
و با سهل گيرى بركت بجوييد،
و در اخلاق وجايگاه به خريداران نزديك شويد،
و به حلم و بردبارى آراسته باشيد،
و از سوگند باز ايستيد،
و از دروغ دورى گزينيد،
و از ستمگرى كناره بگيريد،
و حق مظلومين را بپردازيد،
و به ربا نزديك نشويد،
و پيمانه و ترازو را كامل كنيد،
و از اموال مردم كم نگذاريد،
و در زمين فساد نكنيد.