مقدمه

پيشكشِ يك تار گيسوى شما:
اى محسن!
اى اصغر!
اى قاسم!
رُقَيّه و سُكَينه عليهم السلام!


طليعه
باسم رب الزهراء عليهاالسلام

تربيت اسلامى فراهم كردن زمينه هاى رشد و شكوفايى دائمىِ همه استعدادهاى انسان در جهت كمالات الهى ـ انسانى است.
از اين رو، با توجه به اين تعريف، خواهيم دانست:
1 ـ تربيت امرى تحميلى نيست، بلكه زمينه سازى است.
2 ـ تربيت امرى موقت نيست، بلكه دائمى است.
3 ـ تربيت امرى يك بُعدى نيست، بلكه چند بُعدى است.
4 ـ تربيت امرى بى هدف نيست، بلكه هدفدار است.
همچنين مثلثِ مربى و مُتَرَبّى (فرد مورد تربيت) و تربيت نيز مستلزم چند چيز است:
أ. شناخت مربى از متربى؛
ب. شناخت مربى از محيطهاى تربيت؛
ج . شناخت مربى از عوامل و موانع تربيت؛
د. شناخت مربى از اصول، مراحل و روشهاى تربيت؛
ه . شناخت مربى از مشكلات و راه حلهاى تربيتى؛
و. پذيرش فكرى و عملى و عاطفىِ مربى از سوى متربى.
در اين ميان، پيشوايان دينى كه از سرچشمه فياض علم و حكمت خدا ـ اين آفريدگار آدميان و نخستين مربى مردمان ـ نوش كرده اند، مى توانند الگوى بسيار شايسته اى براى ما در امر تعليم و تربيت باشند و ما را در اين راه يارى دهند.
به همين جهت، چون دوران كودكى ونوجوانى از نخستين دوره هاى تعليم و تربيت انسانهاست، بر آن شديم كه 40 حديث از سخنان پيشوايان دين در زمينه «تربيت كودك و نوجوان» را فراهم آوريم و به دوستداران مسائل تربيتى و پدران و مادران هديه كنيم تا با به كارگيرى مناسب و متناسب با زمان ومكان و مخاطبان ، از اين مجموعه بهره مند شوند.
اميد بر آن داريم كه اين كوشش اندك، عنايت خداى سبحان و مِهر نگاه امام زمان عليه السلام و قبول طبع خوانندگان را ارمغانهان دهد؛ اما:
گر خطا گفتيم اصلاحش تو كن
مُصلحى تو، اى تو سلطان سخُن
يازهرا
عبدالرحيم موگِهى (شميم)
قم مقدس ، بهار 81

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: فرزند شايسته گُلى خوشبو از گُلهاى خوشبوى بهشت است.

امام صادق عليه السلام: دختران نيكيهايى هستند كه در برابر آن پاداش داده مى شود. و پسران همچون نعمتى هستند كه از آن بازخواست مى شود.

هرگاه به امام سجاد عليه السلام مژده مى دادند كه داراى فرزند شده است، پيش از آنكه بپرسند پسر است يا دختر، مى پرسيدند! آيا سالم است؟ و هنگامى كه مى فهميدند سالم است، مى فرمودند: سپاس از آنِ خدايى است كه از من آفريده اى ناسالم نيافريده است.

امام اميرمؤمنان على عليه السلام: هر شيرى هم كه به كودك داده شود، باز هم براى او با بركت تر از شير مادرش نيست.

امام صادق عليه السلام به «اُمّ اسحاق» كه پسر خود را شير مى داد، فرمود: اى اُمّ اسحاق! تنها از يك پستان او را شيرنده، بلكه از هر دو به وى را شير بده، زيرا در يكى از آنها خوراك و در ديگرى نوشيدنى نهفته است.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: نوزادان خود را به سبب گريه شان كتك نزنيد.

امام اميرمؤمنان على عليه السلام: فرزندان خويش را، پيش از آنكه متولد شوند، نامگذارى كنيد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: فرزندانتان را به نامهاى پيامبران نامگذارى كنيد. و زيباترين نامها «عبدالله» و «عبدالرحمن» هستند.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: هرگاه نام فرزند را «محمد» گذاشتيد، به او احترام بگذاريد؛ برايش جا باز كنيد؛ و با وى ترشرويى نكنيد.

امام صادق عليه السلام به شخصى كه نام دخترش را «فاطمه» نهاده بود، فرمودند: اكنون كه نام او را «فاطمه» نهاده اى، دشنامش نده؛ نفرينش نكن؛ و كتكش نزن.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: هركس دخترى داشته باشد كه او را تباه نسازد؛ و خوارش نكند؛ و پسرش را بر وى برترى ندهد، خدا او را به بهشت مى برد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: از جمله حقوق فرزند بر پدرش اين سه چيزند: نام نيكو بر او گذارد؛ نوشتن را به وى بياموزد؛ و هنگامى كه بالغ شد، همسرش دهد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: حق فرزند بر پدرش اين است: نام نيكو براى او برگزيند؛ ادب وى را نيكو كنـد؛ و در جايـگاه شايسته اى قرارش دهد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: فرزند هفت سال سَروَر است؛ هفت سال بنده [و فرمانبردار] است؛ و هفت سال ياور است.

امام اميرمؤمنان على عليه السلام: كودك هفت سال تربيت مى شود؛ هفت سال ادب مى آموزد؛ و هفت سال به كار گرفته مى شود.

امام صادق عليه السلام: پسر بچه هفت سال بازى مى كند؛ هفت سال نوشتن را فرا مى گيرد؛ و هفت سال حلال و حرام را مى آموزد.

پيامبر صلي الله عليه و آله: مِهر خداوندى از آنِ بنده اى باد كه فرزند خود را با نيكى كردن به وى و دَمسازى با او و آموزش و ادب كردن وى، در نيكو شدنش يارى دهد.

امام اميرمؤمنان على عليه السلام: جز اين نيست كه دل نوجوان همچون زمين ميان تُهى است؛ هر چه در آن افشانده شود، همان را مى پذيرد.

امام سجاد عليه السلام: حق فرزند تو اين است... در سرپرستى وى مسؤوليت دارى كه ادب او را نيكو كنى و به سوى پروردگارش رهنمون سازى و در فرمانبردارى از او، نسبت به وظايف تو و خودش، يارى اش دهى.

امام اميرمؤمنان على عليه السلام: به كودكان خود، آنچه را خداوند سودمندشان قرار داده است، بياموزيد تا مُرجِئه با انديشه خويش بر آنان چيره نشوند.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله نگاهشان به چند كودك افتاد و فرمودند: واى بر فرزندان آخرالزمان از دست پدرانشان! عرض شد: اى پيامبر خدا عليه السلام! آيا از دست پدران مشركشان؟ پيامبر صلي الله عليه و آلهفرمودند: نه، بلكه از دست پدران مؤمنشان كه هيچ يك از واجبات دينى را به آنان نمى آموزند، و چون فرزندانشان، خودشان، بخواهند بياموزند، آنان را باز مى دارند، و در برابر آن به بهره اى اندك از دنيا خرسند مى شوند. من با چنين پدرانى بيگانه ام و آنان نيز با من بيگانه اند.

امام اميرمؤمنان على عليه السلام: نماز را به كودكانتان بياموزيد.

از پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: هر كس فرزند خود را ببوسد، خداوند بزرگ و بِشكوه براى او كار نيكى مى نويسد. و هر كس فرزند خويش را شادمان كند، خداوند نيز در روز قيامت وى را شادمان مى كند. و هركس به فرزندش قرآن بياموزد، آن فرزند [در روز قيامت] همراه پدر و مادرش فرا خوانده مى شود تا دو جامه بر تن آن دو بپوشند به گونه اى كه چهره هاى بهشتيان از فروغشان بدرخشد.

امام صادق عليه السلام: فرزندانتان را گرامى بداريد و آدابشان را نيكو كنيد تا آمرزيده شويد.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: شنا و تيراندازى را به فرزندانتان بياموزيد.

امام صادق عليه السلام: حضرت موسى بن عمران عليهماالسلام عرض كرد: پروردگارا! كدام يك از كارها نزد تو برتر است؟ خدا به او فرمود: دوست داشتن كودكان، زيرا سرشت آنان بر يگانگى من استوار است و من هرگاه آنان را مى ميرانم، به مِهر خويش، در بهشت خود مى برم.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: كودكان را دوست بداريد و به آنان مهربانى كنيد.

امام صادق عليه السلام: نيكى انسان به فرزند خويش همان نيكى او به پدر و مادر خويش است.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: مِهر خداوندى از آنِ كسى بادكه فرزند خود را در نيكو شدنش يارى دهد، بدين گونه كه از خطايش درگذرد و براى او دعا كند تا رابطه اش با خدا برقرار باشد.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: مِهر خداوندى از آنِ كسى باد كه فرزند خود را در نيكو شدنش يارى دهد. (روايتگر حديث مى گويد: به حضرت عرض كردم: چگونه مى تواند او را در نيكو شدنش يارى دهد؟) حضرت فرمودند: كارى را كه بآسانى انجام داده است از وى بپذيرد؛ از كارى كه انجام دادن آن برايش سخت است درگذرد؛ او را به كارى بيش از توانش وا ندارد؛ و وى را نادان نپندارد.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: هر كس نزدش كودكى باشد، بايد با او كودكانه رفتار كند.

امام رضا عليه السلام: هرگاه به كودكان وعده اى مى دهيد، آن را برايشان عملى كنيد؛ زيرا آنان مى پندارند شما همان كسانى هستيد كه روزى شان مى دهيد. و بى گمان خداوند بزرگ وبِشكوه به اندازه اى كه براى (رعايت نكردنِ حقوق) زنان و كودكان خشمناك مى شود، براى چيز ديگرى خشمناك نمى شود.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: پنج چيز را تا هنگام مرگ رها نمى كنم كه پس از من جزء آيين شوند: [يكى از آنها] سلام كردن به كودكان است.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: هر گاه پدر به فرزند خود نگاه كند و او را خوشحال سازد، (پاداشِ) آزاد كردن بَرده اى براى پدر است.

امام صادق عليه السلام مى فرمايند: روزى پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نماز ظهر را با مردم به جاى آوردند و دو ركعت پايانى نماز را با شتاب خواندند. چون نماز پايان يافت، مردم به آن حضرت عَرض كردند: آيا در نماز اتفاقى رخ داد؟ پيامبر صلي الله عليه و آلهفرمودند: مگر چه شده است؟ عرض كردند: دو ركعت پايانىِ نماز را با شتاب خوانديد. پيامبر صلي الله عليه و آله به آنان فرمودند: مگر شما فرياد بلند آن كودك را نشنيديد؟

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: بستر خوابِ پسر بچه از پسر بچه ، و پسر بچه از دختر بچه ، و دختر بچه از دختر بچه، چون به ده سالگى رسيدند، از يكديگر جدا شوند.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله: همان چيزهايى كه سبب مى شود تا فرزند مورد نفرين پدر ومادرش قرار گيرد، سبب مى شود كه پدر و مادر نيز مورد نفرين فرزندشان قرار گيرند.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله به مردى كه يكى از پسرانش را بوسيد و ديگرى را نبوسيد، فرمودند: چرا ميان آن دو، مواسات را رعايت نكردى؟

شخصى مى گويد: از دست فرزندم نزد امام كاظم عليه السلامشكايت كردم. حضرت به من فرمودند: او را كتك نزن و با وى قهر كن، اما آن را طولانى نكن.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله: ميان فرزندانتان عدالت ورزيد، همان گونه كه شما نيز دوست مى داريد، در نيكى كردن ومِهر ورزيدن، ميان خودتان عدالت ورزند.