33. آداب ادب

من ادب آموخته خدا هستم و على، ادب آموخته من است . پروردگارم مرا بهسخاوت و نيكى كردن فرمان داد و از بخل و سختگيرى بازَم داشت . در نزد خداوندعزّوجلّ چيزى منفورتر از بخل و بد اخلاقى نيست . بد اخلاقى ، عمل را ضايع مى كند ،آن سان كه سركه عسل را.

مردم، به ادب (فرهنگ و تربيتِ) درست ، نيازمندترند، تا به طلا و نقره.

نفس آدمى بر بى ادبى سرشته شده است و بنده فرمان دارد كه پايبند ادبنيكو باشد. نفس آدمى با طينت خود در ميدان مخالفت مى تازد و بنده مى كوشدآن را از خواسته ناروايش برگرداند، پس هرگاه عنان نفس را رها سازد، شريك تبهكارىاوست و هر كس نفس خود را در خواهش هايش يارى رساند، در قتل خود همدستِنفس شده است.

ادب بياموزيد ، زيرا كه [در اين صورت] اگر پادشاه باشيد ، برجسته مى شويد ، اگرميانه باشيد ، سرآمد مى شويد ، و اگر تنگ دست باشيد ، با ادبتان گذران زندگى مى كنيد.

براى ادب آموزى ات همين بس كه از آنچه از ديگران نمى پسندى ، دورى كنى.

يكى از كنيزان امام حسن عليه السلامدسته گلى به ايشان تقديم كرد. امام به او فرمود: تو درراه خدا آزادى! دليل اين كارشان را پرسيدم. فرمود: خداوند، ما را [اين گونه] ادبآموخته است ، آن جا كه [در قرآن كريم ]مى گويد: «و چون احترام شُديد، به بهتر از آن،پاسخ گوييد» و بهتر از هديه او، آزادى او بود!

دعبل بن على به خدمت امام رضا عليه السلامرسيد و امام امر فرمودند انعامى به او بدهند .دعبل آن را گرفت، اما خدا را سپاس نگفت . امام به او فرمودند : چرا خداوند راسپاس نگفتى؟! دعبل گفت : پس از مدّتى بار ديگر خدمت امام رضا عليه السلامرسيدم و ايشانفرمودند انعامى به من بدهند . من گفتم : خدا را سپاسگزارم . امام به من فرمودند :ادب را به جا آوردى.

به ادب و تربيت نفس خود پرداختم و براى آن ادبى بهتر از تقواى الهى در تمام حالاتش نيافتمو اگر از پس اين امر برنيامد براى آن چيزى بهتر از دم فروبستن از دروغ نيافتمو از غيبت مردمان، همانا غيبت آنان را خداوند با عظمت در كتاب ها حرام كرده استاى نفس، اگر سخن تو نقره است، سكوت طلاست

امير المؤمنين عليه السلام را ديدم كه شتابان مى رود . عرض كردم : مولاى من كجا مى روى؟فرمودند : «اى نوف رهايم كن! آرزوهايم مرا به پيشگاه محبوب مى كشانَد». عرض كردم :مولاى من! آرزوهايتان چيست؟ فرمودند : «آن كس كه مورد آرزوست ، خود آنها رامى داند و نيازى نيست به غير او بگويم . بنده را همين ادب بس كه در نعمت ها و نيازش ،غير پروردگارش را شريك نگردانَد» .

از خنديدنِ بى تعجّب [و بى جا] يا راه رفتن و سخن گفتنِ بى ادبانه بپرهيز.

دوستى با شخص بى ادب ، صميمانه نخواهد شد.

در حالى كه در واقع از كمترين مال برخوردار هستيد ، در ظاهر بهترين حال را ازخود نشان دهيد ؛ زيرا خداوند متعال ، بندگان با ايمان با معرفتش را اين گونه نيكو ادبنموده كه [در وصف فقيران پارسا] فرموده است : شخص بى خبر آنان را از شدّتخويشتندارى توانگر مى پندارد . ايشان را از نشانه هايشان مى شناسى ، با اصرار(چيزى) از مردم نمى خواهند .

آن كه خدا را شناخت ، از او ترسيد و آن كس كه از خدا ترسيد ، ترس از خدا او را بهعمل به فرمان او و در پيش گرفتن ادبش واداشت . پس فرمان بردارانِ ادب شده به ادبخدا و اطاعت كنندگان دستورهاى او را بشارت ده كه بر خداست كه آنها را از فتنه هاىگمراه كننده برهاند.

شادى كردن در حضور غمگين، از ادب به دور است.

سوگند به خدا ، هر كس كه حقيقت سجده را به جاى آورد ، زيان نكرد و كسى كه در سجده،به خوبى به خداوند نزديك شد، هرگز از خداوند دور نيست. و آن كه به [ساحت مقدس ]اوبى ادبى كرد و حرمتش را زير پا گذاشت ، و به غير او دل بست، هرگز به او نزديك نشد.

كسى كه از ادب بى بهره باشد و شيفته بازى شود، به رياست نمى رسد.

تو را سفارش مى كنم به مداراى با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران(دينى)؛ چرا كه سرور اولين و آخرين، تو را چنين ادب آموخته و فرموده است :«گذشت كن از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه برقرار كن با كسى كه با تو قطع رابطه كردهو عطا كن به كسى كه از تو دريغ نموده است».

با علما معاشرت كن تا علمت زياد، ادبت نيكو و جانت پاك شود.

شيطان ، در عالِمِ بى بهره از ادب بيشتر طمع مى كند تا عالِمِ برخوردار از ادب . پسادب داشته باشيد وگرنه شما، بيابانى (فاقد تمدّن) هستيد.

بر عاقل است كه بدى هايش را در دين، انديشه، اخلاق و ادب يادداشت كند وبه خاطرش بسپارد و براى از بين بردن آنها بكوشد.

فرزندانتان را به سه چيز ادب كنيد: عشق به پيامبرتان، عشق به خاندان او، وقرآن خواندن.

پدرم عليه السلام مرا به سه چيز ادب آموخت و از سه چيز نهى ام فرمود . سه نكته ادباين بود كه فرمود : فرزندم! هركس با دوست بد بنشيند ، سالم نمى ماند و هر كسگفتارش را كنترل نكند ، پشيمان مى شود ، و هر كس به جايگاه هاى بد وارد شود ، موردبدگمانى قرار مى گيرد (زير سؤال مى رود) و آن سه چيز كه مرا از آن نهى فرمود: دوستىبا كسى كه چشم ديدن نعمت كسى را ندارد، و با كسى كه از مصيبت ديگران شاد مى شودو با سخن چين.

راستگو بودن و پرهيز نمودن از دروغ، زيباترين اخلاق و بهترين ادب است.

كسى كه خود را پيشواى مردم قرار داده، بايد پيش از آموزش ديگران، خودرا آموزش دهد و پيش از آن كه ديگران را با زبان، ادب بياموزد، باكردارشادب آموزد و البته آموزش دهنده و ادب آموز خود بيش از آموزگار و ادب آموز مردم،شايسته تجليل است.

اگر در عُمرت دو روز مهلت داده شدى ، يك روز آن را براى ادب خود قرار ده تا از آنبراى روز مُردنت كمك بگيرى. به امام گفته شد : اين كمك گرفتن چگونه است؟ فرمودند :به اين كه آنچه را از خود برجا مى گذارى ، خوب برنامه ريزى كنى و محكم كارى نمايى.

براى ادب آموزى، تجربه ها كافى اند.

بهترينِ ادب ها آن است كه تو را از حرام ها باز دارد.

شب و روز بر هر كس بگذرد، او را ادب مى كند، فرسوده اش مى نمايد و به مرگنزديكش مى سازد.

كمال ادب و مروت در هفت چيز است: عقل، بردبارى، صبر، ملايمت، سكوت،خوش اخلاقى و مدارا.

شما اى اهل بصيرت! پند گيريد و خدا را براى اين كه هدايتتان كرد ، سپاس گوييد وبدانيد كه از قبضه قدرت خداوند ، به سوى قدرتى ديگر بيرون نتوانيد رفت ، و خدا وفرستاده اش ، به زودى كردار شما را مى بينند و آن گاه ، در پيشگاه او ، گرد آوردهمى شويد . پس از اندرزها بهره گيريد و ادب شايستگان را داشته باشيد.

خدايا مرا عقلى كامل ، تصميمى نافذ، خردى برتر، دلى پاك، دانشى فراوان و ادبىوالا روزى كن و تمام اينها را به سود من قرار ده نه به زيانم،اى مهربان ترين مهربانان.

هر چيزى به عقل نياز دارد و عقل به ادب نيازمند است.

تو با ادبت ارزش گذارى مى شوى، پس آن را با بردبارى زينت بخش.

روايت مى كنم كه جبرئيل عليه السلام به نزد پيامبر خدا فرود آمد و گفت : اى پيامبر خدا!خداوند تو را سلام مى رساند و به تو مى فرمايد : بخوان به نام خداى مهرگسترِ مهربان،هرگز به آنچه اصنافى از ايشان را از آن برخوردار كرده ايم ، چشم مدوز كه زيور زندگىدنياست تا ايشان را بيازماييم . و بدان كه روزىِ پروردگار تو بهتر و پايدارتر است ، پسپيامبر خدا صلي الله عليه و آله به كسى فرمود تا جار بزند : هر كس [با عمل به اين آيه ]به ادب خداآراسته نگردد ، روحش با حسرت از دنيا جدا مى شود.

اى مؤمن! به تحقيق اين دانش و ادب بهاى جان توست پس در آموختنآن دو بكوش كه هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود بر قيمت و قَدْرت افزوده مى شود ؛زيرا با دانش به پروردگارت راه مى يابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مى كنى و باادب در خدمت گزارى، بنده سزاوار دوستى و نزديكى به او مى شود . پس [اين ]نصيحترا بپذير تا از عذاب بِرَهى.

هر كس اصل و نسبش او را [ سُست گرداند و ]بنشاند، ادبش او را [حركت بخشد و]برخيزاند.

بلا براى ظالم مايه ادب، براى مؤمن آزمايش و براى پيامبران مايه ترفيع درجه وبراى اوليا بزرگوارى است.

خدايا! با غرق كردن من در ناز و نعمت، مرا به پرتگاه عذاب خويش مَكشان و با بلايا(گرفتارى ها) ادبم مكن.

اگر كسى بگويد : چرا شناخت پيامبران و اعتراف به آنها و اقرار به (لزوم)اطاعت از آنان ، بر مردم واجب است؟ در پاسخ گفته شود : چون در وجود مردمو قواى آنان ، چيزى نيست كه با آن ، مصالحشان را كامل سازند و آفريدگار نيزبرتر از آن است كه ديده شود ، سستى و ناتوانى آنان از ادراك او آشكار است ،پس چاره اى جز اين نيست كه ميان خداوند و مردم ، پيام آورى معصوم باشد كه اوامرو نواهى و ادب (و آموزه هاى) او را به ايشان برساند و آنها را به آنچه مايه سودو زيانشان است ، آگاه سازد.

هر گاه روز قيامت گردد ، خداى عزّوجلّ عالم و عابد را برانگيزاند . پس آن گاهكه در پيشگاه خداوند ايستادند به عابد گفته مى شود : «به سوى بهشت حركت كن»و به عالم گفته مى شود : «بايست و مردم را به خاطر آن كه نيكو ادبشان نمودى،شفاعت كن» .