مراعات مقتضاى حال

امام على عليه السلام ـ در توصيف پيامبر صلى الله عليه و آله ـ فرمود : [او ]طبيبى بود در گردش . مرهم هاى خود را به محكمى به كار مى بست ، و داغ هاى خود را به جا مى نهاد ، و هر آن جا كه نياز بود ، به كار مى بست ، اعم از : دل هاى كور و گوش هاى كر و زبان هاى نا گويا . با دواى خود ، در پى جايگاه هاى غفلت و مكان هاى سرگردانى مى گشت .

امام على عليه السلام : وقتى براى گفتار ، زمان مناسبى نمى بينى ، سخن مگو.

امام على عليه السلام : به سان طبيب مداراگر باش كه دوا را در آن جايى كه سود بخشد ، مى نهد.

امام حسين عليه السلام ـ به ابن عباس ـ فرمود : اى ابن عباس! در آنچه سودى به تو نبخشد ، سخن مگو ، كه من مى ترسم گناهى بر دوش تو باشد ؛ و بدانچه سود بخشد ، تنها هنگامى سخن بگو كه براى گفتار ، فرصت را مناسب بينى ، كه بسا گوينده اى به حقّ سخن گويد ؛ امّا مورد نكوهش قرار گيرد.

امام صادق عليه السلام : بدانچه سودت نبخشد ، سخن مگو و بسيارى از كلام مفيد را وا گذار ، مگر آن كه فرصت را براى آن مناسب بيابى، كه اى بسا گوينده اى كه مفيد و به حق ، سخن مى گويد ، امّا چون به جايش نيست ، به زحمت مى افتد.

امام صادق عليه السلام ـ به يارانش ـ فرمود : از من گفتارى بشنويد كه براى شما از شتران سياه موى . بهتر است : هيچ كس بدانچه سودش نبخشد ، سخن نگويد، و در آن جا كه مفيد است ، بسيارى از گفتار را وا نهد ، مگر آن كه زمان مناسب بيابد، كه بسا گوينده اى كه نا به جا سخن گويد و با گفتارش بر خود جفا كند.