مقدمه

در سفارشهاى آدم عليه السلام به فرزندش شيث عليه السلام آمده است: هرگاه قصد كارى كرديد، به پيامدهاى آن بنگريد؛ اگر من در عاقبت كار خود انديشيده بودم، آنچـه بـه سـرم آمـده، نمى آمـد.

از وصيتهاى آدم عليه السلام به فرزندش شيث عليه السلام: بــه دنيـاى فـانى دل نبـنديد ؛ زيرا من به بهشت جاويدان دل بستم، اما به من وفا نكرد و از آن بيرونم كردند.

حضرت موسى كليم عرض كرد: بار پروردگارا! درجات محمد و امت او را به من بنماى. فرمود: اى موسى! تو تاب و تحمل آن راندارى، اما يكى از منزلتهاى ارجمند و والاى اورا كه بدان سبب وى را بر تو و همه آفريدگانم برترى داده ام، نشانت مى دهم ... آن گاه ملكوت آسمان را بر موسى عليه السلام آشكار ساخت؛ پس موسى عليه السلام منزلتى را ديد كه از پرتوهاى آن و نزديكيش به خدا نزديك بود قالب تهى كند. عرض كرد: خدايا به چه سبب اورا به اين بزرگوارى رساندى ؟ فـرمـود: به سبب خصلتى كه از ميان بندگانم او را ويژه گردانيدم وآن «ايثار» است. اى موسى! هيچ يك از بندگانم كه زمانى از عمر خود را به ايثار گذرانده باشد، بر من وارد نشود، مگر آنكه از حسابرسى او شرم كنم ودر هرجاى از بهشتم كه خواهد او را جاى دهم.

روايت شده است كه حضرت موسى عليه السلام عرض كرد: بار پروردگارا! مرا به كارى راهنمايى كن كه اگر آن را به جاى آورم، رضايت تورا به دست آورده باشم. خداوند به او وحى فرمود كه: اى پسر عمران! همانا خشنودى من در ناخشنودى توست و تو طاقت آن را ندارى... موسى گريه كنان به سجده افتاد و عرض كرد: پروردگارا! تو مرا به سخن گفتن با خودت مفتخر نمودى و پيش از من با هيچ بشرى سخن نگفتى، اما اكنون مرا به كارى كه به سبب آن به رضاى تو برسم راهنمايى نمى كنى؟! پس خداوند به او وحى فرمود: همانا خشنودى من در خرسندى تو به قضاى من است.

روايت شده است كه چون حضرت يوسف عليه السلام از زندان آزاد شد، براى زندانيان دعا كرد وگفت: خدايا دلهاى خوبان را با آنان مهربان كن و اخبار و رويدادها را از آنان پوشيده مدار. از اين روست كه زندانيان هرشهرى بيش از ساير مردم، از رويدادها خبر دارند. و بر در زندان نوشت: اينجا گورهاى زندگان است و خانه اندوهها و جاى آزمودن دوستان و مايه شادكامى دشمنان.

هنگامى كه زندانبان به حضرت يوسف عليه السلام گفت دوستت دارم، آن حضرت فرمود: هرچه مى كشم از اين دوستى است؛ اگر خاله ام مرا دوست مى داشت، مرا دزديد. اگر پدرم مرا دوست داشت، باعث حسد برادرانم گرديد و زن عزيز مصر كه دوستدارم شد، مرا به زندان انداخت.

لقمان حكيم فرمود: سه كس شناخته نشوند مگر در سه جا: انسان بردبار شناخته نمى شود مگر در هنگام غضب، فرد شجاع شناخته نمى شود مگر در هنگامه جنگ، و برادرت را نخواهى شناخت مگر آنگاه كه به او نيازمند باشى .

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: شعيب از عشق خداى متعال چندان گريست كه نابينا شد. پس خداوند بيناييش را به او باز گرداند؛ ديگر بار گريست تا آنكه نابينا شد؛ خداوند دوباره بيناييش را به او باز پس داد، باز هم آن قدر گريست كه كور شد و خدا دو باره بينايش كرد، مرتبه چهارم خداوند به او وحى فرمود: اى شعيب! تا كى به اين وضع ادامه خواهى داد؟ اگر از بيم جهنم گريه مى كنى، تو را امان دادم و اگر به شوق بهشت است، آن را ارزانيت داشتم. شعيب عرضه داشت: معبود من و سرورم! تو مى دانى كه گريه من نه از بيم دوزخ است و نه به شوق بهشت، بلكه دلم بسته محبت و عشق توست پس صبورى نمى توانم مگر آنكه تو را ببينم. خداى عز و جل به او وحى فرمود: حال كه چنين است، همسخنم موساى كليم را خدمتگزار تو خواهم كرد.

در داستان موسى و شعيب عليهماالسلام آمده است: زمانى كه موسى عليه السلام نزد شعيب عليه السلام رفت، شعيب آماده خوردن شام بود، پس به موسى گفت: اى جوان بنشين شام بخور. موسى عليه السلام گفت: پناه به خدا. شعيب عليه السلام گفت: چرا؟ مگر گرسنه نيستى؟ موسى عليه السلام گفت: چرا اما مى ترسم اين پاداش آب كشيدن ازچاه براى آن دو (دختران شعيب) باشد. من از خاندانى هستم كه اگر همه زمين پر از طلا شود، چيزى از كار آخرت را به آن نمى فروشيم. شعيب عليه السلام گفت: اى جوان به خدا اين پاداش آن كار تو نيست، بلكه ميهمان نوازى عادت و رسم من و پدران من است. در اين هنگام موسى عليه السلام نشست و شام خورد.

هنگامى كه حضرت ابراهيم عليه السلام در محاسن خود نشان پيرى و موى سپيدى ديد، گفت: سـپاس خـداوند جهـانيان را كه مـرا به اين مرحله از عـمر رسـاند و من حتى چشم برهم زدنى معصيت خدا نكردم.

حضرت سليمان عليه السلام فرمود: در مورد هيچ كس داورى نكنيد تـا آنـكه بـه همنشـين او بنـگريـد، زيرا هركسى را با همنشينانش مى شناسند.

حضرت داوود عليه السلام به فرزندش سليمان عليه السلام فرمود: فرزندم از زياد خنديدن بپرهيز ؛ چـرا كـه خنـده بسـيار، بنده را در روز قيامت خوار و بى مقدار مى كند.

روايت شده كه حضرت عيسى و حواريون او بر لاشه سگى گذشتند؛ حواريون گفتند: اين سگ چه بوى بدى مى دهد! حضرت عيسى عليه السلام فرمود: اما عجب دندانهاى سفيدى دارد!

حضرت عُزير پيامبر عليه السلام به خداوند عرضه داشت: پروردگارا! من در همه امور تو تفكّر كردم واتقان واستوارى در آنها مشاهده كردم و با عقل خودم به عدالت تو پى بردم، اما چيزى ماند كه آن را نفهميده ام و آن اينكه تو بر اهل بلا خشم مى گيرى و بلا همه را فرا مى گيرد، در حالى كه در ميان آنان كودكان خردسال نيز هستند، (تر و خشك را با هم مى سوزانى؟ ...). گفته شد: اى عزير! هرگاه مردمى سزاوار عذاب من شوند، هنگامى آن عذاب را نازل مى كنم كه عمر كودكان نيز به سر آمده باشد؛ پس كودكان بر اثر سرآمدن اجلشان مى ميرند، اما گنهكاران با عذاب من هلاك مى شوند.

حضرت خضر عليه السلام به حضرت موسى عليه السلام سفارش كرد: اى پسر عمران! احدى را به سبب گناهش سرزنش مكن، امـا بـر گـناه خـويش گريـان بـاش.

از حكمتهاى سليمان عليه السلام: مـا، نرمى و سخـتى زنـدگى را آزمـوديم، اما شيرين ترين زندگى را در ساده ترين آن يافتيم.

حضرت موسى عليه السلام عرضه داشت : پروردگارا! كسان تو كيانند كه در روزى كه جز سايه تو سايه اى نيست، آنها رادر سايه عرش خود پناه مى دهى؟ خداوند به او وحى فرمود: ... كسانى كه هرگاه حرامهاى من حلال شمرده شوند، مانند پلنگ زخم خورده خشمگين گردند.

حضرت عيسى عليه السلام فرمود: خدمتگزار من دو دست منند، و مركب من دو پاى من؛ بستر من، زمين است و بالشم سنگ... شب را با دست خالى سپرى مى كنم و روز را هم با تهيدستى به سر مى برم، اما در عين حال در روى زمين توانگرتر از من كسى وجود ندارد.

حضرت عيسى عليه السلام فرمود: چهار پايان را هرگاه سوار نشوند يا از آن بار وكار نكشند، كج خلق و سركش مى شوند؛ دلهاى آدميان نيز چنين اند، هرگاه با ياد مرگ نرم نشوند و عبادت مداوم آنها را خسته نسازد، سخت و درشت مى شوند.

در صحيفه ادريس عليه السلام آمده است: كسى كه از من اظهار بى نيازى كند، توانگر نيست وكسى كه به من اظهار نيازمندى كند، فقير نيست.

روايت شده است كه حواريون حضرت عيسى عليه السلام هرگاه گرسنه مى شدند مى گفتند: يا روح اللّه گرسنه شده ايم. حضرت عيسى عليه السلام با دست خود به زمين، چه دشت چه كوه مى زد و براى هريك از حواريان دو گرده نان بيرون مى آورد، كه آنها را مى خوردند و هرگاه تشنه مى شدند، مى گفتند: يا روح اللّه تشنه شده ايم و آن حضرت با دستش به زمين، خواه دشت يا كوه مى زد و آب بيرون مى آورد و حواريون مى نوشيدند. آنها گفتند: يا روح اللّه ! آيا كسى برتر از ما هم هست؟! كه هرگاه بخواهيم غذايمان مى دهى و هرگاه كه تشنه مى شويم آبمان مى نوشانى واين در حالى است كه به تو ايمان آورده ايم و پيرويت مى كنيم. حضرت عيسى عليه السلام در جواب فرمود: برتر ازشما كسى است كه با دست خودش، كار مى كند و از درآمــد كسـب خـويـش نـان مى خـورد. از آن پس حواريون لباس مى شستند و با مزد آن زندگى مى كردند.

حضرت داوود عليه السلام هنگامى كه بر كفاشى گذشت، فرمود: اى فــلانى!...كار كـن و بخـور ؛ زيرا خداوند كسى را كه كار كند و بخورد دوست دارد و كسى را كه مى خورد اما كار نمى كند، دوست ندارد.

از سفارشهاى حضرت خضر عليه السلام به حضرت موسى عليه السلام: هـرگز پُـرگـو و يـاوه گـو مبـاش ؛ زيرا پرگويى دانـايان را عيب دار مى كند و بديهاى سبك مغزان رانيز آشكار مى كند.

حضرت داوود عليه السلام به فرزندش سليمان عليه السلام فرمود: فرزندم بر تو باد به سكوت و دم فرو بستن مگر از بيان خوبى؛ زيرا يك بار پشيمانى بر خاموشى طولانى بهتر است از بارها پشيمانى بر پرگويى؛ پسرم! اگر سخن از نقره باشد، سزاوار است كه سكوت از طلا باشد.

از دعاهاى حضرت ادريس عليه السلام: بارالهـا! دلم را جـداكن از هرچيزى، حـلال ياحـرام، كه از آن در راه بازگشت به سوى تو، توشه برنگيرم و در روزى كه با تو ديـدار كنم از آن بهره اى نبـرم.

پيامبرخدا صلي الله عليه و آله فرمود: روزى كه مى خواستند حضرت ابراهيم عليه السلام را به آتش افكنند، او را كه به سوى آتش مى بردند، چون چشمش به آتش افتاد، فرمود: خــداونـد مـا را كـافى اسـت و او خوب پشتيبان و حمايتگرى است.

هنگامى كه خداى متعال خواست جان حضرت ابراهيم عليه السلامرا بستاند، ملك الموت را به سويش فرستاد. او آمد و گفت: درود بر تو اى ابراهيم. ابراهيم گفت: و درود بر تو اى ملك الموت، آيا براى دعوت آمده اى يا اينكه خبر مرگى آورده اى؟ گفت: براى دعوت حق آمده ام، پس اجابت كن. ابراهيم گفت: آيا ديده اى كه دوستى جان دوست خود را بگيرد؟! . . . پس خداى متعال فرمود: اى ملك الموت، نزد ابراهيم برو و به او بگو: آيا ديده اى كه دوستى، ديدار دوستش را خوش نداشته باشد؟! دوست شيفته ديدار دوست خود است. در خبرى آمده است : . . . پس ابراهيم گفت: اى ملك الموت هم اينك جانم را بستان.

حضرت يحيى عليه السلام فرمود: اى بنى اسرائيل! خداى متعال به شما دستور مى دهد كه كتاب [آسمانى] را بخوانيد و حكايت خواندن كتاب [آسمانى]، حكايت مردمى است كه در حصار و قلعه خود باشند و دشمنشان به سوى آنها روانه شود ودر هر طرف از اطراف حصار عده اى در كمين او باشند. پس از هر سو كه دشمن حمله كند، با كسانى روبه رو مى شود كه از حصار دورش مى كنند. همچنين است حكايت كسى كه قرآن بخواند؛ پيوسته در پناه حصارى استوار است.

حضرت يحيى عليه السلام فرمود: به شما فرمان مى دهم كه پيوسته به ياد خدا باشيد؛ زيرا حكايت به ياد خدا بودن، حكايت مردى است كه دشمن به سرعت در تعقيب اوست و او به دژى نفوذناپذير پناه مى برد و خود را از گزند آنان در امان مى دارد. بنده خدا نيز چنين است ؛ خود را از گزند شيطان مصون نگه نمى دارد مگر با ياد خدا.

حضرت داوود عليه السلام به خداوند عرض مى كرد: پـروردگارا! نـه بيـماريى مـرا ده كـه بسـترى ام كـند و نه تندرستيى كه مرا به فراموشى از ياد تو بكشاند، بـلكه چـيزى ميـان اين دو نصيـبم كـن.

هنگامى كه وفات حضرت ابراهيم عليه السلام نزديك شد، گفت: پروردگارا! چرا پيكى به سوى من نفرستادى كه تا پيش از رسيدن اجلم، خودم را براى مرگ آماده سازم؟ خداوند به او فرمود: مگر نمى دانى موى سفيد، پيك و فرستاده من است؟

حضرت يحيى عليه السلام خطاب به حضرت عيسى عليه السلام فرمود: تو روح خدا و كلمه او هستى و تو از من برترى. حضرت عيسى عليه السلام در جواب فرمود: نـه ، تـو از من بهـترى، زيرا خداوند بر تو سلام فرستاده است و من خودم بر خودم سلام فرستاده ام.

حضرت يحيى عليه السلامخطاب به شيطان فرمود: آيا هرگز شده است كه بر من چيره شده باشى؟ شيطان گفت: نه، ولى در تو خصلتى است كه خوشايند من است. حضرت يحيى عليه السلام پرسيد: آن خصلت چيست؟ شيطان گفت: تو مرد پُرخورى هستى ؛ هرگاه افطار مى كنى آن قدر مى خورى و سير مى شوى كه تو را از برخى نمازها و شب زنده دارى هايت بازمى دارد. حضرت يحيى عليه السلام فرمود: پس من با خدا عهد مى بندم كه تا زنده ام، از غذا خود را سير نكنم. ابليس نيز به يحيى عليه السلام گفت: من هم با خدا عهد مى بندم كه از اين پس تا زنده هستم هرگز مسلمانى را نصيحت نكنم. آن گاه بيرون رفت و پس از آن ديگر به نزد حضرت يحيى عليه السلام بازنگشت.

مردى نزد حضرت عيسى عليه السلام آمد و گفت: اى روح اللّه ! من زنا كرده ام مرا پاك كن... وقتى مردم جمع شدند و آن مرد (براى سنگسار شدن) در گودال قرار گرفت، صدا زد: كسى كه خود مستحق حد الهى است نبايد بر من حد جارى كند. همه مردم متفرق شدند مگر يحيى و عيسى عليهماالسلام. يحيى نزديك آن مرد آمد وگفت: اى گنهكار! مرا اندرزى ده. مرد به او گفت: هرگز نفس خود را با خواهشهايش رها مكن كه تو را به هلاكت افكند. حضرت يحيى عليه السلام فرمود: پندى ديگر ده. مرد گفت: هيچ خطاكارى را به خطايش سرزنش مكن. يحيى عليه السلام فرمود: باز هم مرا پندى ده. مرد گفت: خشم مگير. يحيى عليه السلام گفت: مرا بس است.

حضرت عيسى عليه السلام فرمود: از نگاه كردن به آنچه منع شده است، بپرهيزيد؛ چرا كه آن بذر شهوت ها و رويش گناه است.

حضرت يحيى عليه السلام فرمود: مرگ نزد من خوشتر از نگاهى است كه ضـرورى نباشـد.

روايت شده است كه حضرت داود عليه السلام تنها به صحرا رفت ؛ پس خداوند به او وحى كرد: اى داود چه شده است كه تو را تنها مى بينم؟ عرض كرد: معبودا! شوق ديدار تو در جانم شدت گرفته و ميان من و خلق تو حائل شده است. خداوند به او وحى فرمود: به ميان آنان برگرد؛ زيرا اگر تو يك بنده گريزپاى را همراه خود نزد من آورى، من نام تو را با صفت ستوده، در لوح ثبت مى كنم.

حضرت موسى عليه السلام به حضرت خضر عليه السلام گفت: مرا سفارشى كن. خضر عليه السلام گفت: به چيزى تمسك كن كه با وجود آن، چيزى به تو زيان نزند؛ همانگونه كه بدون آن، هيچ چيز به تو سودى نمى رساند. از خيره سرى بپرهيز و از رفتن در پى چيزى كه بدان نيازى ندارى، دورى كن و بى سبب و بدون تعجّب مخند.

حضرت خضر عليه السلام در آخرين سفارش خود به حضرت موسى عليه السلام گفت: محبوبترين كارها نزد خداوند سه كار است: ميانه روى هنگام رفاه، گذشت در هنگام قدرت، ومدارا با بندگان خدا. هيچ كس در دنيا با كسى مدارا نمى كند، مگر اينكه خداى متعال در روز قيامت با او مدارا مى كند؛ و ترس از خداوند متعال ريشه و اساس حكمت است.

پيامبر خدا صلي الله عليه و آله فرمود: حضرت عيسى عليه السلام از قبرى گذشت كه صاحب آن عذاب مى كشيد. سال بعد نيز بر همان قبر گذشت، اما ديد كه ديگر عذاب نمى شود، عرض كرد: پروردگارا! پارسال كه از اين گور گذشتم، صاحبش را عذاب مى كردند، امسال كه مى گذرم عذابش نمى كنند! خداوند به او وحى فرمود: اى روح اللّه ! فرزند صالحى از او بزرگ شد و راهى را تعمير نمود و يتيمى را سرپرستى كرد، من هم به خاطر كارهاى فرزندش، او را آمرزيدم.