مقدمه

زندگينامه حضرت امام هادى عليه السلام
امام على بن محمد عليه السلام در سال ۲۱۲ هجرى، در نيمه ماه ذى حجّه، در محلّى از اطراف مدينه به نام «صُريا» به دنيا آمد.[. برخى نيز تولّد حضرت را در دوم يا پنجم رجب گفته اند.]
پدرش حضرت امام محمد تقى عليه السلام و مادرش بانوى با فضيلتى به نام «سمانه» بود.
امام هادى، مادرش سمانه مغربيه را ستوده و او را اهل بهشت و از صالحان و صدّيقان شمرده است.
نام پيشواى دهم شيعه، «على» بود، تا ياد آور نام حضرت رضا و اميرالمؤمنين باشد، كنيه اش ابوالحسن بود و به خاطر فضايل بيشمار و خصلت هاى برجسته، لقب هايى همچون: نقى، هادى، نجيب، مرتضى، فقيه، ناصح، امين، مؤتمن و... داشت.
وى، دانش فراوان و كمالات ارزنده اى را از خاندان پاك و بزرگ خويش به ارث برده بود و يكى از بزرگترين و شاخص ترين چهره هاى علمى و پارسايى در زمان خود به شمار مى آمد و در نظر اهل بيت پيامبر، همچنين از ديد مردم عادى مقام و منزلتى بلند داشت و همه علويان او را به پيشوايى و فضيلت و بزرگى قبول داشتند.
امام هادى عليه السلام در سنّ هشت سالگى پدر خويش را از دست داد و با شهادت امام جواد عليه السلام مسؤوليت هدايت دينى و اخلاقى شيعه بردوش وى قرار گرفت، مدّت امامت او ۳۳ سال طول كشيد (از سال ۲۲۰ تا ۲۵۴ هجرى) و در مدّت عمر خويش با هفت تن از خلفاى بنى عباس همزمان بود: مأمون، معتصم، واثق، متوكّل، منتصر، مستعين، معتزّ، از اين ميان، متوكّل عباسى بيشترين جسارت و سختگيرى و دشمنى را با آن حضرت و اهل بيت پيامبر و بارگاه اباعبداللّه الحسين و تخريب مكرّر قبر آن حضرت داشت. امام به دستور او در سال ۲۴۳ هجرى از مدينه به سامرّا تبعيد شد، تا زير نظر و كنترل دستگاه خلافت باشد، هر چند در ظاهر، برخوردى احترام آميز و نيكو با او مى شد. از آن پس تا پايان عمر به مدّت ۱۱ سال در سامرّا بود و همانجا به شهادت رسيد. همسر او «حُديث» نام داشت و از آن حضرت چهار پسر و يك دختر باقى ماند.
در مدّت ۱۵ سالى كه حضرت، با متوكّل عباسى معاصر بود، از طرف اين خليفه گستاخ و سنگدل برخوردهاى اهانت آميز و جلب و احضار به دربار انجام مى گرفت و امام هادى مظلومانه آن شرايط سخت را تحمّل مى كرد. شخصيت ممتاز و معنوى حضرت به حدّى بود كه در اين برخوردها، حتّى غلامان و درباريان مجذوب بزرگوارى و عظمت حضرت مى شدند و گاهى خود خليفه هم مرعوب نفوذ معنوى اين حجت خدا مى گشت و با احترام، حضرت هادى را به خانه اش باز مى گرداند.
امام هادى عليه السلام نيز مثل پدران خود، گنجينه دانش هاى الهى و معارف دينى بود و راويان بسيارى خوشه چين خرمن علوم وى بودند و احاديث او را مى شنيدند، ثبت مى كردند و براى ديگران بازگو مى كردند. على بن مهزيار اهوازى، عبدالعظيم حسنى، ابن سكّيت، احمد بن اسحاق اشعرى، ايوب بن نوح و حسن بن راشد از آن جمله اند. اينها همه در شرايطى بود كه حضرت هادى تحت نظر بود و هوادارانش به زحمت مى توانستند با او ارتباط داشته باشند و خدمتش برسند، بخصوص سالهايى كه امام در سامرا به سر مى برد و فشار سياسى از سوى متوكّل و حاميان او نسبت به امام زياد بود و پيوسته در پى بهانه اى براى محدود ساختن يا كشتن حضرت بودند و هرچند وقت يك بار، به اتّكاى گزارشهاى دريافتى و به بهانه اينكه وى زمينه ساز قيام و شورش بر ضدّ خليفه است، شبانه به خانه اش ريخته، تفتيش مى كردند و امام را با وضع نامناسبى به قصر متوكّل مى بردند.
در آن روزگار، ستم عباسيان بسيار بود و آشفتگى هاى درون دستگاه خلافت و درگيريهاى داخلى بر سر قدرت وجود داشت و گوشه و كنار، علويان نيز نهضت هايى را به راه مى انداختند و در اين حركت هاى انقلابى شعارشان دعوت به «رضاى آل محمد» بود، كه اغلب منظورشان امامان معصوم بود. در چنين شرايط بحرانى، امام هادى رسالت خود را دفاع از ماهيت اسلام و تربيت نسلى از راويان برجسته و ترويج كنندگان فرهنگ اهل بيت و مقابله با گرايشهاى انحرافى و بدعت هاى دينى و غُلات بود و از حجت معصوم الهى چه انتظارى جز پاسدارى از مكتب وحى و حقيقت اسلام و قرآن؟ پى ريزى تدوين كتب معتبر حديث و تفسير و كلام از سوى علماى شيعه، بطور عمده در زمان آن امام شكل گرفت و آن حضرت، مرجع دانشمندان، فقها و متكلمان عصر خويش شمرده مى شد و عالمان و محدثان را گرامى مى داشت. دليل اين حقيقت، احاديث فراوانى است كه در زمينه هاى مختلف معارف دينى از آن پيشواى معصوم نقل شده است.
عبادت و دعا، پارسايى و زهد، بخشش وجود، حلم و عفو، رسيدگى به مساكين و احسان به فقرا، تلاش اقتصادى در مزرعه براى تأمين زندگى، سعى را راهنمايى فكرى و هدايت دينى گمراهان، بر حذر داشتن مردم از غُلات و واقفيّه و دراويش و منحرفان فكرى و سلوكى، هديه بخشى به شاعران متعهّد، از خصلت هاى نيكوى امام هادى بود. موعظه هايش دلنشين و سخنان حكمت آميزش تأثير گذار بود. حتى در بزم شراب متوكّل وقتى حاضرش كردند و با اجبار از او خواستند كه شعر بخواند، اشعار حكيمانه و پندآميز «باتوا على قلل الأجبال...» را خواند، به نحوى كه خليفه منقلب و گريان شد و با احترام، امام را به خانه اش باز گرداندند.
امام هادى عليه السلام، پس از عمرى پر محنت امّا پر افتخار، سرانجام با توطئه معتمد عباسى در ۴۲ سالگى مسموم شد و به شهادت رسيد. شهادت وى در سوّم رجب سال ۲۵۴ هجرى بود. فرزندش امام حسن عسكرى عليه السلام بر جنازه پدر بزرگوارش نماز خواند و او را در همان خانه اى كه مى زيست به خاك سپرد. امروز شهر سامرا در عراق، مدفن او را چون نگينى در برگرفته و حرم او، قبله اهل دل و زيارتگاه شيعيان است.

امام هادى عليه السلام فرمود: از حـدّ خـود تجـاوز نـكن و روزگار را در كار خدا دخيل مدان.

امام هادى عليه السلام فرمود: كسى كه از آفريدگار پيروى كند از خشم آفريـده ها بـاكى نـدارد. و كسى كه خــدا را به خشـم آورد، بايد باور كند كه مردم بر او خشم خواهند آورد.

امام هادى عليه السلام فرمود: نعمتها را با برخـورد درست، باقى نـگه داريـد و با شكر نعمتها اسباب فزونى آنها را فراهم آوريد. (استفاده درست از نعمت سبب دوام آن و شـكر نعمت سبب فـزونى آن است).

امام هادى عليه السلام فرمود: اگر خداوند خير كسى را بخواهد، چنان مى شود كه هرگاه مـورد توبيـخ قرار گيرد، مى پـذيرد.

امام هادى عليه السلام فرمود: بى نيـازى، در كمـى آرزو و رضايت به چيزى است كه تو را كفايت مى كند.

امام هادى عليه السلام فرمود: از نشانه هاى غرور نسبت به خدا آن است كه بنده، استـمرار و اصرار بر گنـاه داشـته باشد و در همان حال، آرزومند بخشايش الهى باشد.

امام على النقى عليه السلام فرمود: هر كس قدر خودش را نداند (ودر نظر خودش بى مقدار باشد) از شـرّش ايمـن مبـاش.

امام على النقى عليه السلام فرمود: دنيــا بـازارى اسـت كه جمعى درآن سود مى برند وگروهى زيان مى بينند.

امام هادى عليه السلامفرمود: ارزش مردم در دنيا وابسته به اموال است، و در آخـرت بـه اعـمال.

امام هادى عليه السلام فرمود: ظالم بردبار (خردمند) ممكن است كه با بردبارى خود مورد عفو و گذشت از ظلمش قرار گيرد، ولى حق دارِ نادان، ممكن است، به سبب سفاهتش نور حقش را خاموش كند.

امام محمد تقى عليه السلام فرمود: سوار بر مركب چموش و خيره سر، اسيرِ جانِ خود و فـردِ نـادان، اسيرِ زبـانِ خـود است.

يحيى بن عبدالحميد گويد: از امام هادى عليه السلامشنيدم كه به مردى كه نزد ايشان از پدر خود بدگويى كرد فرمود: نافرمانى پدر و مادر داغى است بـراى كسى كـه داغ نـديده اسـت، يعنى مثل آن است كه پدر ومادرش از دنيا رفته باشند.

امام هادى عليه السلام فرمود: زمانى كه عدل و داد در جامعه بيش از ظلم و ستم باشد، در آن موقع حرام است كه به كسى گمان بد ببرند، مگر وقتى كه آن بـدى از وى معلوم شود، و زمانى كه ظلم و ستم بر عدل و داد غلبه داشته باشد، سزاوار نيست احدى گمان خوب به كسى ببرد، مگر وقتى كه آن خوبى از او معلوم شود.

امام هادى عليه السلام خطاب به كسى كه در ستايش از ايشان زياده روى كرده بود، فرمود: از اين عمل بپرهيز و به كار خودت بپرداز، كه تملّق زياد سبب بدگمانى است و اگر اطمينان برادر مؤمنت از تو سلب شد، تملّق گويى را رها كن و حسن نيّت نشان ده.

امام هادى عليه السلام فرمود: خداوند زيبايى و آراستگى را دوست دارد و ژوليـدگى و ژوليـده را دوست نمى دارد.

امام دهم عليه السلام فرمود: نافرمانى پدر و مادر كمبود را به دنبال دارد و به خـوارى مى كشـد.

امام هادى عليه السلام فرمود: خودبينى انسان را از دانش آموختن باز مى دارد واو را بـه نـادانى و پستى مى كـشاند. افتادگى آموز اگرطالب فيضى هرگز نخورد آب زمينى كه بلند است

امام هادى عليه السلام فرمود: هر كس بيش از اندازه و حق خودش بخواهد، او بـه محـروميت شايسته تر اسـت.

امام هادى عليه السلام فرمود: كسى كه دوستى و رأى خود را براى تو جمع كند؛ (دوستانه تو را راهنمايى كند) از او پيــروى كـن.

امام هادى عليه السلام فرمود: حسرت وپشيمانىِ كوتاهى درانجام كارها را به ياد آور و بـا تصميم جــدّى و تدبير جبـران كن.

امام هادى عليه السلام فرمود: خداوند، دنيا را جاى گرفتارى قرار داده و آخــرت را سـراى پـاداش، گرفتارى دنيا را سبب ثواب آخرت قرار داده و ثـواب آخـرت را عـوض گرفتـارى دنـيا.

امام هادى عليه السلام فرمود: هر كه از خدا پروا كند، از او پروا كنند، و هركس از خدا اطاعت كند، اطاعتش كنند.

امام هادى عليه السلام فرمود: كسى كه شكر نعمت بجا آورد، براى سپاس سزاوارتر است از نعمتى كه شكر دارد، چون نعمت ها كالايى است وشكر، هم نعمت است وهم آخرت.

امام دهم عليه السلام فرمود: كسى كه از خود راضى باشد، دشمنانش زياد خواهند شد.

امام على النقى عليه السلام فرمود: هركس خود را از مكر و مؤاخده پروردگار در امان بداند، كبر ورزيده است، تا آنكه قضاى الهى و دستور تخلف ناپذير او گريبانش را بگيرد، و هركس از طرف خداوند دليل روشنى داشته باشد، (براى كارهايش دليل شرعى داشته باشد،) هرمصيبتى بر او سبك و قابل تحمل خواهد بود، هر چند بدنش را قيچى كنند و پاره پاره شود.

امام على النقى عليه السلام فرمود: نفاق و دورويى، دوستى ديرين را از بين مى برد و پيمانهاى محكم و مطمئن را نيز بر هم مى زند و كمترين اثر آن، كشمكش و نزاع است و نزاع، اصلى ترين سبب جدايى است.

امام هادى عليه السلام فرمود: حسـد، خوبيـها را از بين مى برد و خودخواهى، دشمنى و بيزارى مى آورد.

امام هادى عليه السلام فرمود: جهل و بخل بدترين صفات اخلاقى است.

امام على النقى عليه السلام فرمود: بهتر از كار خير، انجام دهنده آن است، و زيباتر از سخن زيبا، گوينده آن است، و برتر از دانش، دانشمند است، و بدتر از بدى، آورنده آن است، و ترسناك تر از وحشت، ترسو است.

امام هادى عليه السلام در جواب سخنى كه ميان او و متوكّل گذشت ، فرمود: از كسى كه نسبت به او كدورتى دارى خوشى نطلب، و از كسى كه به او خيانت كرده اى وفا نخواه، و از كسى كه به او بدگمانى، خيرخواهى نخواه، چون هر چه تو نسبت به او در دل دارى، او هم نسبت به تو در دل دارد.

امام دهم عليه السلام فرمود: غضب كردن بركسى كه اختيارش با توست، موجـب سـرزنـش و پستى است.

امام على النقى عليه السلام فرمود: نيكويى صورت، زيبايى ظاهر است، و نيـكى خرد، زيبـايى باطن است.

امام هادى عليه السلام فرمود: از حسد بپرهيز، چون حسادت تو آشكار مى شود و در دشـمنت هـم تأثـيرى نـدارد.

امام هادى عليه السلام فرمود: حكمت در سرشت هاى فاسد تأثيرى ندارد.

امام على النقى عليه السلام فرمود: به ياد آور لحظه اى را كه در مقابل بستگانت جان مى دهى، كه نه طبيب، كارى مى تواند بكند و نه از دوست كارى ساخته است.

امام هادى عليه السلام فرمود: بى خوابى، خـواب را لذيذتر مى كـند و گرسنگى، خوراك را گواراتر مى سازد.

امام دهم عليه السلام فرمود: مزاح و شوخى، خوشمزگىِ نابخردان و حـرفه جـاهــلان اسـت.

امام دهم عليه السلام فرمود: حسابرسى ها، آنچه را كه به ذهنت خطور نمى كند به تـو نشـان خواهـد داد.

امام دهم عليه السلام فرمود: سرزنش، كليد آزار است و سرزنش بهتر از كينه است. (يعنى اگر نسبت به كسى كينه در دل داشته باشى بدتر از آن است كه او را سرزنش كنى)

امام هادى عليه السلام فرمود: مصيبتبراى كسى كه صبر مى كند، يـك مشـكل بيش نيـست، ولى براى كسى كه بى تابى مى كند، دوتاست.