حديث و آيات: ط ـ حكمت هاى اخلاقى
معاني الأخبار عن شريح بن هانئ : سَأَلَ أميرُ المُؤمِنينَ عليه السلام ابنَهُ الحَسَنَ بنَ عَليٍ، فَقالَ :
يا بُنَيَ مَا العَقلُ؟ قالَ : حِفظُ قَلبِكَ مَا استُودِعتَهُ.
قالَ : فَمَا الحَزمُ؟ قالَ : أن تَنتَظِرَ فُرصَتَكَ ، وتُعاجِلَ ما أمكَنَكَ .
قالَ : فَمَا المَجدُ؟ قالَ : حَملُ المَغارِمِ ، وَابتِناءُ المَكارِمِ.
قالَ : فَمَا السَّماحَةُ؟ قالَ : إجابَةُ السّائِلِ ، و بَذلُ النّائِلِ.
قالَ : فَمَا الشُّحُّ؟ قالَ : أن تَرَى القَلِيلَ سَرَفا ، و مَا أنفَقتَ تَلَفا.
قالَ : فَمَا الرِّقَّةُ؟ قالَ : طَلَبُ اليَسيرِ ، و مَنعُ الحَقيرِ.
قالَ : فَمَا الكُلفَةُ؟ قالَ : التَّمَسُّكُ بِمَن لا يُؤَمِّنُكَ، و النَّظَرُ فيما لا يَعنيكَ .
قالَ : فَمَا الجَهلُ؟ قالَ : سُرعَةُ الوُثوبِ عَلَى الفُرصَةِ قَبل الاستِمكانِ
مِنها، و الامتِناعُ عَنِ الجَوابِ. و نِعمَ العَونُ الصَّمتُ فِي مَواطِنَ كَثيرَةٍ و إن كُنتَ فَصيحا.
ثُمَّ أقبَلَ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَيهِ عَلَى الحُسَينِ ابنِهِ عليه السلام فَقالَ لَهُ :
يا بُنَيَ ما السُّؤدَدُ؟ قالَ : اصطِناعُ العَشيرَةِ ، وَ احتِمالُ الجَريرَةِ.
قالَ : فَمَا الغِنى؟ قالَ : قِلَّةُ أمانِيكَ ، وَ الرِّضى بِما يَكفيكَ.
قالَ : فَمَا الفَقرُ؟ قالَ : الطَّمَعُ ، و شِدَّةُ القُنوطِ .
قالَ : فَمَا اللُّؤمُ؟ قالَ : إحرازُ المَرءِ نَفسَهُ ، وَإسلامُهُ عِرسَهُ .
قالَ : فَمَا الخُرقُ؟ قالَ : مُعاداتُكَ أميرَكَ و مَن يَقدِرُ عَلى ضَرِّكَ و نَفعِكَ .
ثُمَّ التَفَتَ إلَى الحارِثِ الأعوَرِ فَقالَ : يا حارِثُ، عَلِّموا هذِهِ الحِكَمَ أولادَكُم ؛ فَإنَّها زِيادَةٌ فِي العَقلِ وَ الحَزمِ وَالرَّأيِ .
يا بُنَيَ مَا العَقلُ؟ قالَ : حِفظُ قَلبِكَ مَا استُودِعتَهُ.
قالَ : فَمَا الحَزمُ؟ قالَ : أن تَنتَظِرَ فُرصَتَكَ ، وتُعاجِلَ ما أمكَنَكَ .
قالَ : فَمَا المَجدُ؟ قالَ : حَملُ المَغارِمِ ، وَابتِناءُ المَكارِمِ.
قالَ : فَمَا السَّماحَةُ؟ قالَ : إجابَةُ السّائِلِ ، و بَذلُ النّائِلِ.
قالَ : فَمَا الشُّحُّ؟ قالَ : أن تَرَى القَلِيلَ سَرَفا ، و مَا أنفَقتَ تَلَفا.
قالَ : فَمَا الرِّقَّةُ؟ قالَ : طَلَبُ اليَسيرِ ، و مَنعُ الحَقيرِ.
قالَ : فَمَا الكُلفَةُ؟ قالَ : التَّمَسُّكُ بِمَن لا يُؤَمِّنُكَ، و النَّظَرُ فيما لا يَعنيكَ .
قالَ : فَمَا الجَهلُ؟ قالَ : سُرعَةُ الوُثوبِ عَلَى الفُرصَةِ قَبل الاستِمكانِ
مِنها، و الامتِناعُ عَنِ الجَوابِ. و نِعمَ العَونُ الصَّمتُ فِي مَواطِنَ كَثيرَةٍ و إن كُنتَ فَصيحا.
ثُمَّ أقبَلَ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَيهِ عَلَى الحُسَينِ ابنِهِ عليه السلام فَقالَ لَهُ :
يا بُنَيَ ما السُّؤدَدُ؟ قالَ : اصطِناعُ العَشيرَةِ ، وَ احتِمالُ الجَريرَةِ.
قالَ : فَمَا الغِنى؟ قالَ : قِلَّةُ أمانِيكَ ، وَ الرِّضى بِما يَكفيكَ.
قالَ : فَمَا الفَقرُ؟ قالَ : الطَّمَعُ ، و شِدَّةُ القُنوطِ .
قالَ : فَمَا اللُّؤمُ؟ قالَ : إحرازُ المَرءِ نَفسَهُ ، وَإسلامُهُ عِرسَهُ .
قالَ : فَمَا الخُرقُ؟ قالَ : مُعاداتُكَ أميرَكَ و مَن يَقدِرُ عَلى ضَرِّكَ و نَفعِكَ .
ثُمَّ التَفَتَ إلَى الحارِثِ الأعوَرِ فَقالَ : يا حارِثُ، عَلِّموا هذِهِ الحِكَمَ أولادَكُم ؛ فَإنَّها زِيادَةٌ فِي العَقلِ وَ الحَزمِ وَالرَّأيِ .
معانى الأخبار ـ به نقل از شريح بن هانى ـ : امير المؤمنان ، از پسرش حسن بن على پرسيد : «فرزندم عقل چيست ؟» .
گفت : نگهدارى آنچه در قلبت به وديعه گذاشته اى.
فرمود : «دورانديشى چيست ؟» .
گفت : اين كه منتظر فرصت باشى و آن جا كه امكان يافتى ، بشتابى .
فرمود : «بزرگى چيست ؟»
گفت : تحمّل كردن خسارت ها و بنيان گذارى كرامت ها .
فرمود : «سخاوت چيست ؟» .
گفت : پاسخ دادن به درخواست كننده و بخشيدن آنچه به دست آمده است .
فرمود : «بخل چيست ؟» .
گفت : اين كه [مصرف ]اندك را اسراف، و انفاق را از بين رفتن بدانى .
فرمود : «نرمى وملاطفت چيست ؟» .
گفت : اندك خواستن و از ناچيز ؛ باز داشتن .
فرمود : «تكلّف چيست ؟» .
گفت : اتّكا به كسى كه ايمنت نكند و نظر داشتن به آنچه فايده اى برايت ندارد .
فرمود : «جهل چيست ؟» .
گفت : شتاب ورزيدن بر كارى ، پيش از فراهم آمدن امكان آن ، و خوددارى از پاسخ دادن . بهترين ياور ، سكوت در بسيارى
موارد است ، هر چند سخنور باشى .
آن گاه ، امام ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ رو به حسين ، فرزندش نمود و به او فرمود : «فرزندم! آقايى چيست ؟» .
گفت : سازگارى با خاندان و به عهده گرفتن خسارت .
فرمود : «بى نيازى چيست ؟» .
گفت : كمىِ آرزوها و رضايت به آنچه تو را بسنده است .
فرمود : «نيازمندى چيست ؟» .
گفت : آزمندى و شدّت نااميدى .
فرمود : «پستى چيست ؟» .
گفت : به فكر خود بودن و ناموس فروشى كردن .
فرمود : «حماقت چيست ؟» .
گفت : دشمنى با فرمان رواى خود و كسى كه بر زيان و سود رساندن به تو ، توانمند است .
سپس ، رو به حارثِ احول كرد و فرمود : «اى حارث! اين حكمت ها را به فرزندانتان بياموزيد ؛ چرا كه مايه فزونىِ خِرد و دورانديشى و انديشه است .
گفت : نگهدارى آنچه در قلبت به وديعه گذاشته اى.
فرمود : «دورانديشى چيست ؟» .
گفت : اين كه منتظر فرصت باشى و آن جا كه امكان يافتى ، بشتابى .
فرمود : «بزرگى چيست ؟»
گفت : تحمّل كردن خسارت ها و بنيان گذارى كرامت ها .
فرمود : «سخاوت چيست ؟» .
گفت : پاسخ دادن به درخواست كننده و بخشيدن آنچه به دست آمده است .
فرمود : «بخل چيست ؟» .
گفت : اين كه [مصرف ]اندك را اسراف، و انفاق را از بين رفتن بدانى .
فرمود : «نرمى وملاطفت چيست ؟» .
گفت : اندك خواستن و از ناچيز ؛ باز داشتن .
فرمود : «تكلّف چيست ؟» .
گفت : اتّكا به كسى كه ايمنت نكند و نظر داشتن به آنچه فايده اى برايت ندارد .
فرمود : «جهل چيست ؟» .
گفت : شتاب ورزيدن بر كارى ، پيش از فراهم آمدن امكان آن ، و خوددارى از پاسخ دادن . بهترين ياور ، سكوت در بسيارى
موارد است ، هر چند سخنور باشى .
آن گاه ، امام ـ كه درودهاى خدا بر او باد ـ رو به حسين ، فرزندش نمود و به او فرمود : «فرزندم! آقايى چيست ؟» .
گفت : سازگارى با خاندان و به عهده گرفتن خسارت .
فرمود : «بى نيازى چيست ؟» .
گفت : كمىِ آرزوها و رضايت به آنچه تو را بسنده است .
فرمود : «نيازمندى چيست ؟» .
گفت : آزمندى و شدّت نااميدى .
فرمود : «پستى چيست ؟» .
گفت : به فكر خود بودن و ناموس فروشى كردن .
فرمود : «حماقت چيست ؟» .
گفت : دشمنى با فرمان رواى خود و كسى كه بر زيان و سود رساندن به تو ، توانمند است .
سپس ، رو به حارثِ احول كرد و فرمود : «اى حارث! اين حكمت ها را به فرزندانتان بياموزيد ؛ چرا كه مايه فزونىِ خِرد و دورانديشى و انديشه است .